Ram? del Valle Incl?, o innovador
Ram? Mar? del Valle Incl? ?o alcume do m?imo dramaturgo galego. Foi quen satirizou amargamente a sociedade espa?la da s? ?oca sendo el mesmo dunha curiosa e extravagante personalidade.
Foi un innovador como o atestigua el:
"Estoy haciendo algo nuevo, distinto a mis obras anteriores. Ahora escribo teatro para mu?cos. Es algo que he creado y que yo titulo 'Esperpentos'. Este teatro no es representable para actores sino para mu?cos a la manera del teatro 'Di Picoli' en la Italia... Esta modalidad consiste en buscar el lado c?ico en lo tr?ico de la vida misma..."
Logrou unha modernidade no teatro que logo retomara Alfonso Daniel Rodr?uez Castelao no seu teatro de m?caras "Os vellos non deben de namorarse" pero que este o semellara co teatro xapon? kabuki e non co italiano, unha especie de teatro psicol?ico que recorre ?m?cara.
Aparte da dramaturxia este prol?ico escritor foi poeta, contista, ensa?ta, periodista e novelista, inclu?doseo na corrente modernista e acheg?dose ?da xeraci? do noventa e oito.
Naceu en Vilagarc? de Arousa o 28 de outubro de 1866 como Ram? Jos?Sim? Valle Pe?, fillo do escritor liberal e galeguista Ram? del Valle-Incl? Berm?ez de Castro e de Dolores de la Pe?.
O seu pai foi amigo de Manuel Murgu? e o poeta Andr? Muru?s, o que rescatara o personaxe m?ico do Urco nos carnavais.
Os seus estudos progresaron no Instituto de Pontevedra, onde fixo o bacharelato, e a Universidade de Compostela onde estudou dereito por imposici? do seu pai, e pola outra banda, tomaba clases de esgrima e recibiuse en debuxo na Escola de Artes e Oficios, ten participaci? como periodista co seu irm? e, o m?s importante, xa participa en publicaci?s como "Caf?con gotas" e "La ilustraci? ib?ica"
En 1890 morre o seu pai o que o move a abandoar a carreira de dereito en Santiago e retornar a Pontevedra pero ese mesmo ano vai a Madrid onde participa no xornal "El globo", da vida cultural da cidade e en especial da dramaturxia.
En 1892 viaxa a M?ico onde publica relatos nos xornais "El universal" e "El veracruzano libre" e onde se di que participa nun "duelo". Logo de pasar por Cuba retorna a Pontevedra e en 1893 co?ce o profesor Jes? Muru?s do Instituto de Pontevedra, na cuxa biblioteca le os m?s importantes escritores do seu tempo e no ano 1894 publica o seu libro de relatos "Femeninas", a la vez que configura o seu aspecto caracter?tico: longa barba, capa, chal e chapeu.
En 1896 retorna a Madrid onde se relaciona co escritores da talla de P? Baroja, Azor?, Benavente e outros. En 1897 publica o seu segundo libro "Epitalamio, historia de amores" a?da non co?cendo o ?ito, o tempo que participa como actor en obras de Jacinto Benavente, entre outros.
En 1899 ten outro lance nunha discusi? cun periodista nun caf? e ?ferido no brazo, que ?tomado pola gangrena e logo amputado, rematando manco como Cervantes Saavedra. Nembargantes o acontecido publica ese ano a s? primeira obra teatral, "Cenizas", e ? representada no teatro Lara de Madrid.
Ten participaci? tam? en moitas revistas literarias como "La vida literaria" ( de Jacinto Benavente ) , "Revista nueva", "Germinal" e "Vida nueva".
A vida non ?doada para o dramaturgo na bohemia literaria madrile?, vivindo nun lugar estreito, pasando necesidade e ata fame; Valle Incl? parece encarnar alg?s dos seus personaxes.
En 1900 participa nun concurso de contos e ?moi eloxiado na prensa o seu conto "Satan?" por un dos xurados, Juan Valera, e se di que non obtivo o primeiro premio por ser un relato moi innovador.
Segue participando en diversas publicaci?s e, en 1903, en "Alma espa?la", publica a s? famosa biograf? e, en "El lunes de El Imparcial" comeza a publicar "Sonata de oto?" onde fai a s? aparici? o personaxe o marqu? do Bradom?. Logo as Sonatas publ?anse en libros ata o ano 1905: "Sonata de oto?", "Sonata de est?", "Sonata de primavera" e "Sonata de invierno", un por ano. Estas narraci?s que son as memorias ficticias do marqu? de Bradom?, son o exemplo m?s destacado da prosa modernista na literatura espa?la co seu arte er?ico refinado, evocador e musical.
Hai que destacar tam? unha das mellores e m?s importantes obras en toda a prosa modernista hispana: "Flor de Santidad". Esta obra, sen fuxir das formas do modernismo, centrase m?s nas tradici?s populares e lendas galegas da infancia de Valle Incl?.
En 1905 publica o libro de contos "Jard? novelesco. Historias de almas en pena, de duendes y de ladrones", o x?ero m?s galego, pois explota a gran imaxinaci? da s? orixe celta.
En 1906 repres?tase no Teatro da princesa unha obra baseada no seu personaxe o marqu? de Bradom?, coa actriz Josefina Blanco, coa que casa no ano 1907, na iglesia de San Sebasti? en Madrid. Tivo tres fillos: Joaqu? Mar?, Carlos Luis e Jaime.
En 1907 tam? publica varios libros: "?uilas de blas?", chamada unha da s?s comedias b?baras , "Aromas de leyenda, Versos en loor de un santo ermita?" e "El marqu? de Bradom?" e no xornal "El mundo" faino co "Romance de lobos".
En 1908 publica su serie de novelas "La guerra carlista": "Los cruzados de la causa", "El resplandor de la hoguera" y "Gerifaltes de anta?", chegando a presentarse no eido pol?ico como deputado polo Partido Carlista sen conseguilo.
En 1909 publica "Mi hermana Antonia" e en 1910 viaxa a Arxentina onde fai conferencias sobre a literatura espa?la, visitando tam? Uruguai, Paraguai, Bolivia e Chile.
Retorna a Espa? e estrea en 1912 "Voces de gesta" e, en 1913, "La marquesa Rosalinda".
A s? obra "El embrujado" ? rexeitada do Teatro espa?l dirixido por Benito P?ez Gald? e, en 1915, tendo sido descendente de fidalgos, fai unha solicitude ao rei, para que se rehabiliten os t?ulos de marquesado de Valle, vizcondado de Vieixin e se?r? do Carami?l, pero sen ?ito.
Na Primeira Guerra Mundial ? invitado polo goberno franc? a visitar o fronte de batalla. En Par? atopa a escritores espa?is, encontro do cal saen logo en 1916 "Visi? estelar de la medianoche" ( tam? publica "La l?para maravillosa") e ?nomeado titular da c?edra "Est?ica de las Bellas Artes" da "Escuela de San Fernando".
Publica a "En la luz del d?" en 1917, tam? produto do encontro cos escritores espa?is en Par?.
En 1924 publica "Luces de bohemia", reeditada en 1924. ?considerada por alg?s a s? obra teatral m?s lograda na que crea unha moderna est?ica da deformaci?, ponderando o feo, o baixo, dun xeito caricaturesco que el chamar?esperpento e definir? como "o h?oe reflexado no espello c?cavo" e que ten como precursores a Quevedo na literatura e a Goya na pintura. Isto do espello c?cavo foi unha inspiraci? tomada dun bar de Madrid, no que concorr? o escritor, que ti? por atracci? e moda unha serie de espellos c?cavos e convexos que deformaban a imaxe dos visitantes. Valle Incl? metaforizou esta deformaci? da realidade nos seus personaxes.
En 1921 retorna a M?ico invitado polo presidente dese pa? e volve a Madrid en 1925 onde participa en grupos de teatro experimental como "El mirlo blanco" (na casa dos Baroja) e "El c?taro roto" no C?culo de Bellas Artes.
Froito da experiencia no M?ico revolucionario edita en 1926 a s? obra mestra narrativa, Tirano Banderas, a s? mellor novela, s?tese do mundo dos ditadores, caciques e caudillos americanos que poboar? o s?ulo XX, e antecesora as chamadas novelas de tiranos que logo tomar?n Miguel ?gel Asturias, Alejo Carpentier e Garc? M?quez.
En 1927 emprende unha obra impos?el: "El ruedo ib?ico", a historia de Espa? dende Isabel II ata a data contempor?ea de valle Incl?. Nembargantes chegou a publicar tres libros: "La corte de los milagros" (1927), "Viva mi due?" (1928) e "Baza de espadas" (1932).
En 1924 volve a tomar contacto coa pol?ica opo?ndose a Primo de Rivera e participando na creaci? da Alianza Republicana en 1927. Fiel o seu car?ter participa nuns incidentes e, o non querer pagar a multa, remata no c?cere.
A obra po?ica de Valle-Incl? est? reunida na trilox? "Claves l?icas" (1930), formada por "Aromas de leyenda", "El pasajero" e "La pipa de Kif". Con esta ?tima ( de 1919), Valle-Incl? da paso o seu famoso grotesco, ao esperp?tico. Esta obra foi definida como unha escolma de estampas tr?ico-humor?ticas.
Apoia a Rep?lica e pres?tase como deputado por A Coru? nas listas do Partido Radical de Alejandro Lerroux. outra vez sen ?ito. Nembargantes en 1932 ?nomeado director do Museo de Aranjuez pero dimite por desacordos. E logo ?elixido presidente do Ateneo de Madrid pero novamente o seu car?ter faino dimitir o non admitirse as s?s propostas e remata c?divorcio da s? muller Josefina Blanco.
Realizou varias traduci?s de diferentes linguas. Do portugu?: "La reliquia", "El crimen del Padre Amaro" y "El primo Basilio", de E? de Queiroz; do franc?: "La condesa de Roman?quot;, de Alejandro Dumas e "Las chicas del amigo Lef?re", de Paul Alexis; e do italiano: "Flor de pasi?", de Matilde Serao.
Valle Incl? ten simpat?s polo nacente comunismo e pola s? iniciativa se re?e en 1933 no Ateneo de Madrid o Primeiro Congreso da Asociaci? de Escritores e Artistas Revolucionarios e ? nomeado presidente de honor da Asociaci? de Amigos da Uni? Sovi?ica. E nomeado logo director da "Escuela de Bellas Artes" de Roma a cal dirixe ata 1934 con total falla de medios de manutenci?.
En 1935 se retirou a unha cl?ica de Santiago de Compostela onde morreu o 5 de xaneiro de 1936, rexeitando o servizo relixioso, pouco antes de comezar a Guerra Civil.
A obra dramat?xica de Valle-lncl?
ten cinco per?dos:
1. Ciclo modernista. Exemplos: "El Marqu? de Bradom? (1906) e "El yermo
de las almas" (1908).
2. Ciclo m?ico. Partindo da s? Galicia natal, Valle-lncl? crea un
mundo m?ico e intemporal. A irracionalidade, a violencia, a luxuria, a avaricia
e a morte rexen os destinos dos protagonistas como na trilox? "Comedias
b?baras y Divinas palabras" (1920).
3. Ciclo da farsa. Se trata dun grupo de comedias recollidas nun volume
titulado "Tablado de marionetas para educaci? de pr?cipes" (1909, 1912, 1920).
Estas obras presentan un continuo contraste entre o sentimental e o grotesco, e
os seus personaxes, marionetas de feira, anuncian a chegada do esperpento.
4. Ciclo esperp?tico. Est?formado por "Luces de bohemia" (1920 y 1924)
e o volume titulado "Martes de Carnaval" (1930). El esperpento, m?s que un
x?ero literario, ?un novo xeito de ver o mundo, xa que deforma e distorsiona a
realidade para presentarnos a imaxe real que se oculta tras ela. Para iso
utiliza a parodia, humaniza os obxectos e os animais e animaliza ou cousifica
aos humanos. Presentados dese modo, os personaxes carecen de humanidade e se
presentan como marionetas.
5. Ciclo final. Esta ?tima etapa Valle-Incl? leva o seu extremo as
propostas dram?icas anteriores: presenza do irracional e instintivo, personaxes
deshumanizados, esquematizados e a t?nica distorsionante do esperpento. As s?s
obras quedan recollidas en "Retablo de la avaricia, la lujuria
y la muerte".