A CANDELORIA, A FESTA DA LUZ

A festa da luz e d? do amor nos antigos costumes galegos

A Candeloria ?unha festa relixiosa que se celebra o d? 2 de febreiro.  Consiste  na bendici?  das candeas que despois ser?n utilizadas na celebraci? da Semana Santa (m?s exactamente o xoves santo). Pero en Galicia ademais era considerada a data coma un preludio da chegada da primavera e con ela o renacer da natureza. Dic?se que era a ?oca do casamento dos paxaros e para os mari?iros tam? era o comezo da navegaci? despois da longa espera no per?do invernal no cal a maior parte das embarcaci?s non sa?n dos portos.   

A CANDELORIA

Noutros tempos estas candeas eran utilizadas para ser postas nas mans dos moribundos coma s?bolo de protecci? cristi?no tr?sito ?outra vida.  Neste d?, o crego bend?las velas ou candeas que os fieis mante?n acesas durante a misa e que logo levan para a casa.  A estas  candeas bendicidas atrib?nselle poderes coma ? de calma-las treboadas e alumea-lo cami? das almas que deixan este mundo.   

Pero a orixe desta festa, coma a doutras moitas celebraci?s cristi?, ? pag? Era a antiga “festa da luz” , celebrada polos celtas e tam? polos romanos.

El “IMBOLC”  E  AS “LUPERCALES” 

En tempos antigos, o primeiro d? do mes de febreiro era moi celebrado nas terras habitadas polos pobos celtas. 

Esta festa tam? co?cida coma “Brigantia”, “Candlemas”, “Brigid's day”, deriva do seu nome en ga?ico irland?  “Ambiwolka”, que traducido ?idioma purificado e decantado dos celtas, ?Imbolc. O nome Brigantia deriva de Brighid o Brigid, deusa celta moi poderosa. Era a figura da nova l?, da primavera anual e das correntes mari?s. Esta ?oca do ano, era das purificaci?s e do lume sagrado que liberaba a terra, propiciando a fertilidade e o espertar do sol, despois do fr? e gris inverno. Era tam? a ?oca dos nacementos dos cordeiros e cando as ovellas produc?n leite. Brighid era a protectora dos raba?s.  

Os ritos de predicci? e matrimonio celebr?anse nestas datas baixo a protecci?s dos esp?itos ben?icos que visitaban a terra durante esta festividade.  

Consider?ase o remate do inverno, o festival de purificaci? para prepara-lo cami? para o retorno da primavera e do sol. Brighid era honrada, po?ndo unha candea en cada habitaci? ou en cada fiestra da casa.  

Co paso do tempo e a mestura da cultura celta co cristianismo, esta festa do lume ser?homologada na celebraci? da Candeloria . A deusa Brighid foi asimilada coma Santa Br?ida en Irlanda, sendo a s? santa patroa.  

Os romanos ti?n tam? una celebraci? nesas datas. Fac?n unha procesi? con candeas acendidas de noite,  repetindo pregarias a “Proserpina” (palabra asociada ?termo grego, “pers?one”, e ?deusa que daba orixe ? sementes, “proserpere”).  

Esta festa romana do lume , en honor da fertilidade era chamada  "Lupercales" ...( 14 d?s antes das “Kalendas” de marzo )   

No ano 492, o Papa Gelasio, para substitu? esta celebraci? pag?e asimilala ?cristianismo, crea a festa da Purificaci? da Virxe Mar?, que ? conmemorada o 2 de febreiro.  

O nome da Candeloria est?orixinado pola procesi? realizada dentro da igrexa con candeas benditas. Esta purificaci? virxinal e as candeas eran o ant?oto cristi? para a fertilidade romana e os fachos “lupercales”. 

 En Galicia non s?era moi celebrada esta festa dentro do relixioso, sen? que, no ?bito agrario, se celebraba o “casamento dos paxari?s” . Di un refr? que “a partir da Candeloria, ningunha ave voa soa”. Consider?ase a esta festa coma “a do amor e do apareamento no reino animal”.  

Nalgunhas comarcas,  tam? era considerado o d? do encantamento das cobras, pois, entre os labregos, era moi com? dicir : “Santa Candeloria me ampare esta cobra”, invocando poder para manter lonxe calquera tipo de serpe. 

Hai outro refr? que di: “Cando a Candeloria chora, medio inverno vai f?a; que chore, que deixe de chorar, a metade do inverno est?por pasar”.  

Cando se aproximaba o dia de Santa Br?ida, os campesi?s irlandeses acostumaban darlle a volta a un terr? calquera dos seus campos de labranza. Con esa acci? consideraban que se favorecia a chegada do bo tempo, que necesitaban para efectuar os labores agr?olas da tempada (Danaher, 1972: 13). Este rito de lle dar a volta a un pedazo de terra con esa finalidade propiciatoria, ten unha orixe moi antiga pois tam? en Galicia e en Portugal existia o costume de darlle a volta a determinadas pedras para que deixase de chover, e poder asi traballar na labranza. Os campesi?s da localidade de Laza (Ver?. Ourense) d?anlle volta a unha ou d?s pedras cando aparecia o arco da vella sobre os campos nos que traballaban e comezaba a chover (Taboada Chivite, 1980: 166).

A referencia mais antiga que nos ofrece unha pista sobre as orixes deste rito atop?ola en Estrab?. Conta este ge?rafo que no cabo Segres, en Portugal, habia unhas pedras ? que as persoas que acudian a ese lugar sagrado acostumaban darlle a volta co fin de solicitar un desexo (Estrab?, III, 1, 4). 

Ata hai moi poucos anos, os labregos portugueses acostumaban darlle a volta a unhas pedras chamadas "molechos" cando querian que chovera (Taboada Chivite, 1980: 166). Na igrexa de Teampull Phadruig, en Caher Island, fronte ?costa de Maio (Irlanda), se conservaba unha pedra coa que os campesi?s efectuaban un rito que ti? coma finalidade facer que se acabase a boa sorte da persoa ?que se queria prexudicar. Para iso, abondaba con darlle a volta a dita pedra. Criase tam? que con esa acci? se podia igualmente producir treboadas e furac?s e causar asi estragos nas embarcaci?s (Logan, 1980: 111). Entre os pescadores galegos conservouse ate mediados do s?ulo XX o costume de darlle a volta ? tellas de determinadas ermitas costeiras, crendo que asi se podia alterar a direcci? dos ventos, e mesmo producilos , para favorecer o rumbo das embarcaci?s de vea. 

Todas estas pr?ticas naceron moi probabelmente debido a un antigo culto de orixe indoeuropeo que se rendia a unha divindade de ultratumba (Alonso Romeiro, 1996). 

Segundo Eladio Rodr?uez G?zalez, no seu "Breviario Enciclop?ico", di que a Candeloria ?"Aa  Festa da Purificaci? da Nosa Se?ra que se celebra o 2 de febreiro.Segundo a crenza popular, o d? da Candeloria casan os paxaros nas ?bores. As funci?s relixiosas que se celebran en Santiago de Compostela e noutros templos galegos non s?simbolizan a pureza da Virxe Nai ?acendelas candeas e solta-las pombas no intre de alzar sen? que, por vello costume, segundo Murgu? (Galicia), representan tam? ?amor ? almas infant?,e os irm?s dos nenos mortos antes do bautismo; os que hab?n se-los seus padri?s de p? botan ?chan xasm?s azuis entre o alzar da hostia e do c?iz, para que as inocentes criaturas xoguen con esas flores. Moitas nais po?n as candeas encol de feixes de romeo, planta funeraria, co gallo de que eses pobres seres vexan a luz divina, a?da que s?sexa durante a misa da Purificaci?  

Para o pobo campesi? a Candelaria significaba o final do inverno, o fin das longas noites e dos dias sen luz, e tam? o comezo do ano agr?ola posto que a vida retornaba gradualmente aos campos e aos cultivos. De modo que a candea que se acendia en cada lar para conmemorar esa data simbolizaba o regreso da luz. O seu significado propiciatorio foi reco?cido en toda a Cristiandade occidental, e as candeas que os devotos levaban ?igrexa para que as bendixese o sacerdote na misa dese dia, se consideraba que adquirian poderes sobrenaturais para afastar aos malos esp?itos, ? treboadas que puidesen ameazar aos sementados e tam? para axudar a calquera nos dif?is trances dos ritos de paso (G?is, 1991: 35), e na enfermidade (Branco Prado, 1990: 246). 

Nalgunhas aldeas da bisbarra de Ver? (Ourense) p?ase mesmo unha candea na man dos moribundos (Taboada Chivite, 1963:154). A xente das poboaz?s costeiras de Guip?coa d?alle especial importancia ? candeas bendicidas ese dia, sobre todo as mulleres dos pescadores, que acostumaban acende-las cando a treboada ruxia no mar, pois se sentian angustiadas ante a posibilidade de que os seus homes o estivesen a pasar mal en medio do temporal, e esperaban unha melloria do tempo co poder milagroso desas candeas (Barandiaran Ir?ar, 1982: 194). 

Na vispeira da Candelaria os campesi?s escoceses acendian candeas en torno a unha morea de centeo e palla para simbolizar a victoria do sol sobre as trebas do inverno. As candeas representaban o poder divino, vitalizador do sol do que dependian as colleitas (James, 1961: 233). 

Debo resaltar tam? que en algunhas aldeas galegas se levaba pan ?misa da Candelaria. nas aldeas da vertente Sul de Corda (Mondo?do, Lugo) as mulleres levaban ?igrexa cestos de vimes cubridos cunha servilleta de li?. Dentro tra?n un pan caseiro e uns pequenos boli?s, case como avel?, un por cada membro da fam?ia para que recebesen a benz?. Ao tornar ? suas casas repartian os boli?s entre toda a fam?ia e acostumaban levalos nas faltriqueras durante todo o ano debido ao poder apotrop?co que lles atribu?n (Igrexas Alvari?, 1947: 488). 

Tam? na parroquia de Loureses (Ourense) utiliz?ase o pan como medio de protecci? ou profil?tico; sobre todo os nenos, aos que lles metian entre as s?s roupas ou colg?anlles do pescozo un pedazo de pan para protexelos contra as meigas e o mal de ollo (Mandians Castro, 1984: 38).

Sobre o significado da Candelaria na vida agr?ola e pastoril queda constancia tam? en ditos tradicionais nos que a sabedoria popular nos transmite as s?s crenzas emp?icas, como no seguinte progn?tico portugu? no que pervive ademais o atributo dunha vella divindade pag?a que asumiu a Virxe:

Se a Senhora da Luz chorar,

est?o inverno a acabar.

Se a Senhora da Luz rir,

est?inverno para vir 

(Braga, 1986, II: 189).

En Galicia co?cense tam? varios refr?s que fan alusi? ?esperada mellor? do tempo por esas datas:

Pola Candeloria mit?do inverno vai fora.

Se a Candeloria chora vai o inverno fora;

se r? o inverno quer vir;

mais cal chorar, cal rir,

medio inverno est?por vir 

 (Rodr?uez Gonz?ez, 1958: v. ?Candeloria ?).

Pervivencias do mundo das sombras da Antiguidade cl?ica podianse observar ainda a finais do s?ulo XIX nas misas que se celebraban o dia da Candelaria en Santiago de Compostela e Na Coru?. As mulleres que foran nais crian que as luces das candeas que acendian ese dia nas igrexas, eran as ?icas luces que podian ver en todo o anos os fillos que se lles morreran sen ser bautizados e que estaban no Limbo (Murgu?, 1982, I: 236-37).  

A CANDELORIA (por Lu? Amado Carballo)

Na catedral do abrente
oxe c?ans' os paxaros,
con nubens de neve e ouro
est?o ceo galanado.

Ficou o d? ancorado
na r? donda do ceo.
Os roibens soben no lonxe
como rosarios d' encenso.

O xantar do casamento,
roibo, na palma da man
das eiras madrugadoras
xa est?arranxado no val.

Vai tocando pol-o campo
a sua zanfona o rego
e canta o vento nas farpas
sonorosas dos pi?iros.

O campo as montanas ruzas
envolve en capa pluvial
co hisopo do sol mollado
dalles a beiz? nupcial.

Do casebre nugall?
soben os vivas dos galos
e na festa d' esta noite
estrena un luar o campo.

M?ica B. Su?ez Groba

Fonte consultada: "Breviario Enciclop?ico" de Eladio Rodr?uez G?zalez, Taboada Chivite, Mandians Castro.

VER M?S TEMAS DA NOSA CULTURA: ENTRA AQU?/a>