BLANCO-AMOR POETA, ENTRE A TRADICION E A RENOVACION

Se hoxe a narrativa e o teatro de Eduardo Blanco-Amor acaparan o interese do p?lico e mais da cr?ica, non podemos deixar de lembrar que os seus primeiros libros publicados, Romances galegos e Poema en catro tempos, son poemarios, e que estas foron as obras que o inseriron de cheo na xeraci? literaria ?que cronoloxicamente pertenc?, a dos novecentistas ou vangardistas (Manuel Antonio, Amado Carballo, Alvaro Cunqueiro...), xeraci? na que chega a ocupar un papel salientable como poeta reco?cido no seu tempo. As?Augusto Mar? Casas dic? en 1935:
 
Blanco Amor, nos seus libros de poes? Romances galegos e Poema en catro tempos, ?un poeta no senso innovador que vimos estudiando. Os seus romances son exemplos maxistraes de poes? galega. En Blanco Amor a poes?, unxida de tradicionalismo, ten azas de eternidade, e a enxebreza ?unha das s?s millores galas, tendo adem?s un fino senso de novedade (Casas, 1935: 123).
 
Casas, de xeito ben atinado subli? tres notas que marcan a obra po?ica do noso autor, o peso da tradici?, a "enxebreza", isto ? o car?ter fondamente galego e ao tempo certo "senso de novedade", ou dito con outras palabras unha moderada renovaci? formal e l?ica que dota ao poema de certa modernidade.
Lembremos que Blanco-Amor, que emigra ?Arxentina en 1918, adquire a s? primeira formaci? no ambiente cultural ourens? que xiraba arredor de Vicente Risco e a?hai que situar as primeiras lecturas literarias e as po?icas en especial, como el mesmo confesaba a Carlos Casares:
 
-Eu despert? ao mundo literario con La Centuria, a revista neos?ica ourens? de Vicente Risco, que publicaba moitas traduci?s dos poetas simbolistas. Estas traduci?s continu?anse logo coa lectura de Rimbaud, Mallarm?e outros, no idioma orixinal, labor na que recib? axuda do meu profesor de franc?, que seg?
contos era un pr?ugo do ex?cito do seu pa?, e que me daba clases por doce pesetas ao mes. Polo tanto, cando me fun, sa? xa coese fardo da ?tima l?ica francesa. Tam? esplicaba Risco... (Casares, 1973: 337-338).
 
ROMANCES GALEGOS
 
Instalado xa na Arxentina, en contacto coa literatura galega da xeraci? da vangarda e ao tempo influ?o polo co?cemento da xeraci? do 27 castel? nace o seu Romances galegos (1928), composto por poemas escritos entre 1921 e 1928. A publicaci? deste libro fixo que fose inclu?o por D?z Canedo nun traballo sobre o renacemento do romance (Ibid: 337), motivo que o vai p? en contacto con Federico Garc? Lorca, que ese mesmo ano publicara o seu Romancero gitano, vincul?doo ? xeraci? do 27. As?o conta o propio Blanco-Amor:
 
-Mand?onos os libros: el o seu Romancero gitano, que me emocion?, e eu os meus Romances galegos. Hab? un certo esp?ito com? nos dous, anque cada deles falara de culturas e xentes distintas, e as?foi como escomenzamos unha fermosa amistade. Hab? un grande senso da amistade e da fraternidade antre os homes daquela xeneraci? do 27 en Espa? (Freixanes, 1976: 88).
 
Este "esp?ito com?" de xinea neopopularista ?especialmente visible na primeira parte do libro, que leva por t?ulo "Os nocturnos", pero, como as propias palabras do autor indican, hai un elemento galego en todos os romances que sempre parten dunha glosa popular, que lembra as feitas por Rosal? de Castro nos seus Cantares gallegos. Un bo exemplo ?o "Romance do feitizo de amor":

 
Arrimeime a un pino verde
por ver si me consolaba...
 
 
Arrimeime a un pino verde
contando estar acollido,
menos da choiva do ceo
que do meu propio feitizo.
Pedinlle consolo ao ar
pasouse o ar fuxitivo;
pedinlle consolo ? agas
de min se arredaron rindo;
senteime ?veira da mar,
?atopeime tan cativo!
Quixen deprender coas olas,
soio deprend? sospiros;
quixen parolar coas nubes,
tan outas non me sentiron.
Aos paxaros rexoubeiros
amostreilles o meu sino,
os paxaros peteiraron
no meu coraz? ferido.
Funme consellar coas pedras
vellas coma o mundo mismo,
mostr?onme a sua dureza
i eu entend? o seu dito.
Canso de longo penar
arrimeime a un verde pino
e faleille: ?Entender?
ti meu door, irmanci??
? I en troques de responder
botouse a chorar conmigo!
(Blanco-Amor, 1980: 13-14)

Na segunda secci? do poemario, titulada "T?poras", aparece con claridade o influxo modernista, presente ao longo de case todo o libro, as?como a impronta das imaxes humanizadas do hilozo?mo de Amado Carballo e lenes pinceladas de l?ico vangardista. Eis un exemplo:

 
VRAU
 
O sol todas as ma?s
seus 40? forxa,
e reconta o paspall?
sete moedas na sua gorxa.
Bailan con fidalgo empaque
palleiros de miri?que.
(Ibid: 32)

 
Na terceira parte, "Nocturnos", segue a dominar o influxo modernista e imaxinista, con algunha pequena e t?ida licencia vangardista, como o uso do procedemento da escaleira, naquela altura xa moi co?cido e empregado na poes? galega por escritores como Vicente Risco, Manuel Antonio ou Euxenio Montes. Blanco-Amor fai uso del no remate do poema "Orballo", nun fragmento que tematicamente nos lembra o gusto por salientar os m?s humildes feitos da natureza dun Noriega Varela:

 
Faisqui? astral,
luz,
vibraz?,
salaio...
?Cada pinga de orballo ?o mesmo Dios!
(Ibid: 40)

 
E precisamente a Noriega remite o t?ulo da cuarta parte, "Toda humilde beleza", en alusi? a un co?cido poema do escritor mindoniense; esta parte est?dedicada significativamente a Amado Carballo. Nos poemas desta secci? a realidade paisax?tica fica reducida a uns cantos rasgos e estilizada, dando como resultado unha sensaci? impresionista (L?ez Casanova, 1990: 30), en ocasi?s o l?ico estranxeirizante deita a s? pinga de modernidade:

 
?GOAL!
 
Polo field do ceo mareiro
vai esbaratando o sol,
e horizonte, mal porteiro,
non pode parar o goal.
(Blanco-Amor, 1980: 56)

 
A afinidade tem?ica e formal cos versos de Amado Carballo ?ben notoria, como se pode comprobar ao lermos ao pontevedr?:

NOITE
A cibdade pesca a ardora
e diante da sua rede
de luces d'ouro tomado
fuxe a lua como un peixe.
(Amado, 1982: 123)

 
As d?s ?timas partes de Romances galegos, "Amor" e "Mar", seguen postulados semellantes, sendo quizais de salientar a presencia de pegadas da l?ica trobadoresca, tan presentes en moitos poetas da xeraci? de Blanco-Amor. Velaqu?un exemplo, unha copla de p?quebrado con elementos paralel?ticos:

 
DESCORDO
 
Si o certo ?teu amor
i ?cobiza a sospeita
perd?me.
Si son eu o que fuxe
i eres ti quen te quedas
perd?me.
Si ?engado teu querer
e o certo ?mi? d?ida,
eng?ame.
Si para a tua ledicia
percisas mi? anguria,
eng?ame.
 
(Blanco-Amor, 1980: 67)

 
Este primeiro libro remata con dous sonetos de ambiente mari?iro, "Temporal" e "Calma", e ser?precisamente esta mesma tem?ica a que presida o seu poemario de m?s alento, Poema en catro tempos, publicado tam? na Arxentina en 1931.

 
POEMA EN CATRO TEMPOS
O libro xorde dunha experiencia persoal fondamente sentida e vivida:
 
Por aquel ent? fixen a mi? primeira esperiencia do mar. Era un mes de novembre de moi mal tempo e embarqu?me no "Norita", matr?ula de Baiona, e al?fun baixo o patronato pesqueiro do t? Nartallo "O Puto", de setenta anos. "Puto" quere decir no linguaxe usual de aquela xente, "listo","asisado", "agudo", deses que son capaces de albiscar a pesca coma o tacto. No outro extremo do rol figuraba Pepi?, rapaz de abordo, que por ah?ter? uns trece anos. Alg?s dos compa?iros daquela xeira, moi poucos meses desp?s, embarcados nun pesqueiro de Bouzas, morreron afogados (Casares, 1973: 339).
 
A necesidade de expresar a s? solidariedade cos mari?iros imp?sao a escribir o libro.
Esa "experiencia do mar" da que fala o autor pode levarnos a asociar o libro co De catro a catro de Manuel Antonio, co que ten unha afinidade no tema, t?ulo e mesmo alg? rasgo estil?tico com?.
O libro aparece dedicado significativamente "A un pescador galego" e escrito en forma de sinfon?; segue, malia a presencia de certos elementos vangardistas, unha tradici? rom?tico-simbolista que considera a m?ica como a arte por excelencia, fronte ao referente pl?tico, sobre todo pict?ico, caracter?tico da vangarda.
Div?ese o poemario en catro movementos, axeit?dose o texto a cada un dos movementos musicais que titulan as partes. Principia cun "Adagio sostenuto", que incl? dous poemas "Comuni?" e "Sino". O adagio ?un ritmo musical lento e o sostenuto indica que se empregan notas cun semit? m?s alto que as que corresponden ao adagio. Con este ritmo xorde o tema do agoiro do que nace para a morte. As?a comu?n do home coas augas e co d? que agroma no primeiro poema, dar?paso ao preludio da morte no poema "Sino".
En "Comuni?" Blanco-Amor emprega numerosas imaxes musicais e pict?icas de tradici? hilozo?ta, nas que a natureza fica humanizada, as?as "cores despregu?anse" ou realizan unha "acompasada contradanza":

 
Nos leitos do al? as cores despregu?anse
e logo devalando,
en fina acompasada contradanza,
mest?anse na c?cava paleta
do longo ceo ispido,
at?compor o estremecido azul
da ma?n mari?ira.
(Blanco-Amor, 1980: 85)}

 
Non faltan no poema referencias estil?ticas de corte l?ico, de xinea vangardista, con imaxes asociadas ao mundo infantil, como a seguinte, na que os raios do sol, a modo de bamb?, se moven compasadamente sobre as ondas:

 
Desplega o mar o raso infindo das suas ondas
baixo os ter-ter puer? de un sol infante.
(Ibid: 85)
 

O texto transf?mase nun canto ?uni? do home coa natureza, realzando o abrente en relaci? coa pureza do mar e a pureza do home, en simbiose co cosmos que o dignifica e eleva a unha dimensi? m?ica (Moreno, 1985: 146).
No poema "Sino" predominan os hendecas?abos, que axudan a crear o ritmo lento e solemne de adagio. O agoiro da morte, o sino fatal faise presente:

 
denantes dos denantes
denantes de ti mesmo e da tua vida
un esgrevio marchar aluarado
empux?ate ao cerne do teu sino...
 
 
Cada ma?n un cadaleito acorda,
pendurado na cruz das alboradas,
para a xente do mar.
(Blanco-Amor, 1980: 87-88)

 
Predomina a imaxe hilozo?ta, introducindo unha orixinal adxectivaci? e s?iles descontextualizadores de car?ter vangardista; as?define os "patexos" -un tipo de centolo peludo- como "proletarios paiasos da riveira", e na mesma li? est? os "inxentes vagall?s alucinados". Emprega, asemade, personificaci?s que dotan de solemne musicalidade o final do poema:

 
Ant?onas dos cons e das ardencias.
Furan o ar os ?gaos do treb?.
No teclado das praias
a veiramar preludia teu responso.
(Ibid: 88)

 
O segundo movemento ?o "Scherzo adagio" -o scherzo corresponde a un movemento vivo e gracioso-. Incl? dous poemas, "Mascato" e "Ardora".
No primeiro poema predomina o ritmo curto e vivo do scherzo, con breves versos exclamativos que se repiten entre estrofas a xeito de refr?, "?Ao mar! ?Ao mar!", "?Deuse mascato!", "?Eis o mar!". O tema central ? a marcha da embarcaci? e a presencia dun mascato a pescar, a ledicia acompa? ao mari?iro. As imaxes seguen na mesma li? de poemas anteriores: as?xorde un "paxaro est?ico, eucar?tico", un "brillante cron?etro de atm?feras" ou a sardi? se converte nunha "limpa daga de prata". ?de salientar, ademais, a moderada utilizaci? de l?ico maquinista, l?ico preconizado sobre todo polo movemento futurista, e que xa estaba totalmente codificado e exento dos excesos da primeira vangarda na altura en que escribe Blanco-Amor (1931), aparecendo "s?toles e di?toles dos ?bolos", "chaleque da caldeira" ou "brillante cron?etro de atm?feras".
Remata cuns versos en forma de escaleira que evocan de xeito case caligram?ico o ritmo curto e r?ido do scherzo:

 
Ao mar!
Ao mar!
Ao mar!
Eis o mar!
Deuse mascato!
(Ibid: 93)

 
En "Ardora" descr?ense as faenas do mar nun ambiente nocturno. O ritmo ?m?s lento -de adagio- e o poema t?nase m?s descritivo e mesmo anecd?ico, seguindo a predominar a imaxe hilozo?ta:

 
No sistro cristai?
peteiran notas de ?oa en choupo maino.
Mareiros vagalumes,
os brincos da sardi?, pespuntean
con ganduxos az?,
o manto da outa noite.
(Ibid: 94)

 
O terceiro movemento, "Presto", componse dun s?poema, "Temporal", que se axusta fielmente ao ritmo musical r?ido do presto, acrecentando a intensidade a medida que a treboada se vai achegando. O poeta alterna de forma r?mica as voces do patr? coa descrici? da chegada da galerna:

 
-Meia m?uina! Aproa para o vento!
Os c?denos cabalos da surada
galgan no ceo gris.

-Izade esa bac?! Andan os demos soltos!
Os trallazos dos l?tregos fustigan
? bestas da galerna.
(Ibid: 99)

 
A traxedia cons?ase nun cl?ax de dimensi? m?ica:

 
 
Os berros do patr?
af?anse na escuma alporizada.
As poutas dos curiscos
van cardando nas almas destemidas.
As borrallentas foulas atoladas
ag?ranse da man, adoecidas,
i en faminto remui?
ronda sinistra bailan agoirentas.
(Ibid: 99-100)

 
O poemario culmina no cuarto movemento cun "Andante maestoso" -ritmo musical moderadamente lento, nobre e maxestoso-. Tr?ase dunha marcha f?ebre de grande solemnidade que concorda co lugar que ocupa na sinfon? e coa tem?ica funeraria (Moreno: 147). Blanco-Amor explica deste xeito a x?ese do poema:

O poema ?unha especie de estilizaci? moi literaria, m?s incapaz de encubrir cos seus artificios est?icos o latexar de cari? e de protesta que collen dende o agoiro do que nace pra a morte, anunciada no primeiro movemento, que se titula "Comuni?", e consumado no cuarto, que ?unha marcha f?ebre que se me ocurr? esactamente no Teatro Col? de Buenos Aires, vendo o Enterro de Sigfrido por unha gran compa?a de Weimar.
(Casares, 1973: 339)
 
No mar calmo o afogado agroma como un heroe ca?o no campo de batalla, en solemnes hendecas?abos e alexandrinos de alento ?ico, que lembran o Cabanillas narrativo de Na noite estrelecida, inzados de imaxes hilozo?tas -"Na catedral da noite..."-, e de l?ico ultra?ta -"rilleiros gal?ticos", "desoves planetarios", "luceiros polip?alos", etc-. Eis o poema:

MARCHA FUNEBRE
 
(Sorteando as restingas zodiacaes,
as barcazas das sombras pezo?ntas
percorren a outa ruta escintilante.

Nos rilleiros gal?ticos xermolan
os brancos dos desoves planetarios.

O aparello gal?tico se estende
pra as inormes caladas estelares.
Abrochan os luceiros polip?alos. Abrese en espiral a frol da noite.)
Baixo o cresp? que salfiren, faiscantes b?oas {de prata no traslucente t?ulo,
teu corpo, ispido, aboia
no arrolante vagar das ?oas finas.
 
Brazos abertos en cruz para unha apreta sin {dono.
Desco?cido heroi das gestas sin rapsoda
vas deitado no mar, que ?teu escudo.
T?nanse invertebrados xigantes sumari?s
pra erguerte cara a Deus cal un trofeo.
-Longos xigantes de ?oa,
os pes no abismo, os dedos no teu corpo-.
Fosforecentes nimbos grorifican
o teu grave perfil, que se repuxa
no medall? do mar.
 
Mans coloidales mazmen a tua carne
para que suba, ingr?ida i eterna,
a frolecer nos camposantos c?micos.
Todas as ondas doncelas
con branca toca de escumas
d?anche o adeus e b?ante nos beizos.
Fanche cortexo sombras pla?deiras
que esfollatan no ar os brados mudos.

Os cach?s das rompentes
van tecendo no espazo un canto heroico.
 
Na catedral da noite
resona o funeral das tuas exequias.
Xacente moimento de ti mesmo
nos polidos basaltos do noiturnio,
avanta soavemente para o Al?
teu branco corpo ispido,
deitado sobro o mar, cal nun escudo
que os xigantes submersos
ergu? de cara a Deus coma un aldraxe.
O esculpido sorriso dos teus beizos trunfa do mar e da noite... 
Ag?rase a ma?n nun alonxado incendio de amatistas.
 
Nos orfos veiramares,
que nunca trepar? os teus relembros,
mulleres enloitadas, outravolta,
compo?n o retablo arrepiado.
Fenden o ar estant? laios e mans coma flamas...
 
(Blanco-Amor, 1980: 103-105)

Poema en catro tempos conxuga a autenticidade da expresi? vivida co tema po?ico a trav? dunha base musical que axusta ritmo e estrofas aos tempos, nunha estreita relaci? de contido, m?rica e ritmo.

CANCIONEIRO
 
Despois de Poema en catro tempos Blanco-Amor publica dous poemarios en castel?, Horizonte evadido (1936) e En soledad amena (1941). O primeiro, na opini? de Valent? Paz-Andrade (Paz-Andrade, 1985: 7), af?tase da est?ica dos anteriores, amosando un contido ir?ico e humor?tico. O segundo, editado pola editorial Rula, que dirix?n Arturo Caudrado e Lu? Seoane, e ilustrado polo pintor Ram? Portones, segue unha li? de neoclasicismo estetizante, no que desde o mesmo t?ulo fica patente a impronta da poes? espa?la do S?ulo de Ouro (Forcadela, 1991: 11).
En 1956, vintecinco anos despois do seu ?timo poemario en lingua galega, e cando como el mesmo afirma o castel? "xa somellaba ser meu definitivo idioma l?ico" (Blanco-Amor, 1980: 109-110), d?ao prelo o que ser? o seu derradeiro libro de poemas, Cancioneiro, publicado en Bos Aires por Ediciones Galicia.
O libro v? precedido por unha "Xustificaci?" onde o autor defende unha visi? da poes? galega asociada en exclusiva ao sentimento, puramente subxectiva e ligada a unha relaci? intuitiva home-terra, unha poes?, desde o seu punto de vista, autenticamente galega (Ibid: 110-111):
 
A nosa l?ica, a nosa ?ica poes?, ?l?ica do sentimento -quero decir l?ica a nativitate- sin tanxenzas nin contaminaci?s, calisquera sexan os enseres do seu traballo e manexo: paisaxe; home en si como experiencia vital, personal e directa, ou en metaf?ica proxecci?, non dial?tica; empirismo da alma, non s?da mente, no trato coa terra; simbiose indestruct?el da terra paisaxe co en-n?, etc
(Ibid: 110-111).
 
Esta visi? da poes? galega, en exceso reduccionista, foi atacada por Carballo Calero, quen, en 1961, afirmaba, falando do pr?ogo de Blanco-Amor:
 
A poes? galega non ten por qu?ser sempre sentimental nin aldeana. Pode perfeitamente ser intelectual e urbana. Un catedr?ico de Universidade non ?menos galego que un traballador do campo, nin Compostela ?menos galega que Calvos de Rand?. (Carballo, 1982: 190)
 
Cancioneiro non ?un libro unitario con poemas moi diversos na m?rica e nos temas. As referencias formais seguen a ser o influxo musical, neopopularismo, cunha maior presencia de alusi? ao mundo trobadoresco como se reflecte no t?ulo dunha das partes, "Canz?s de amigo". Salientan os poemas que reflecten un intimismo m?s radical, nos que aparece a soidade humana, a experiencia vital, o paso do tempo:

 
ROMANZ
 
Niste ser, niste non ser,
mundo valeiro en que aboio,
coas fiestras do sentido
cegas sobre o mundo xordo,
coa alma a car? de ren
na espesidume do corpo,
agardo, sen agardar,
a quen non quero nin podo.
(Blanco-Amor, 1980: 142)

 
Podemos afirmar que a aportaci? l?ica de Blanco-Amor ?literatura galega ?significativa no momento de eclosi? da xeraci? dos novecentistas ou da vangarda e ata a Guerra Civil, cunhas coordenadas est?icas a medio cami? entre a tradici? e a vangarda, entre a "enxebreza" e a "novidade" das que falaba Augusto Mar? Casas. Posteriormente, ser?na narrativa e o teatro onde ofreza as s?s maiores aportaci?s, en ocasi?s ben afastadas dos presupostos est?icos da s? concepci? po?ica.
 
 
BIBLIOGRAFIA CITADA
 
AMADO CARBALLO, Lu?: Poesia, introducci? e notas X. R. Pena, Ediciones N?, A Coru?, 1982.
BLANCO-AMOR, Eduardo: Poemas galegos, Galaxia, Vigo, 1980.
CARBALLO CALERO, Ricardo: Libros e autores galegos s?ulo XX, Fundaci? Pedro Barri?de la Maza, A Coru?, 1982.
CASARES, Carlos: "Leria con Eduardo Blanco-Amor", Grial n? 41, pp. 337-338.
CASAS, Augusto Mar?: "Esquema da nova poes? galega", en N? n? 139-144, Xullo-Nadal 1935, p?. 123.
FORCADELA; Manuel: A Esmorga de Eduardo Blanco-Amor, Edici?s do Cumio, Vilaboa, 1991.
FREIXANES, Victor F.: Unha ducia de galegos, Galaxia, Vigo, 1976.
LOPEZ CASANOVA, Arcadio: Lu? Pimentel e Sombra do aire na herba, Galaxia, Vigo, 1990.
MORENO, M? Victoria e RABADE, Xes?: Literatura s?ulo XX, Galaxia/SM, 1985.
PAZ-ANDRADE, Valent?: "Perspectiva e contrapunto da obra de Blanco Amor", en Poema actual a Blanco Amor, A Nosa Terra, extra 3, Vigo, 1985.

Fonte:  https://ctv.es/USERS/mforca/Critica/blanco.htm