Ant? Villar Ponte 

Breviario da autonom?  (1933)

Cap?ulo 2:  O insi? da historia 

Soste?n moi seriamentes os escasos defensores desintresados que do unitarismo eisisten -e decimos escasos porque a maor? dos que entre n? o defenden fano unicamente por moi particulares comenenzas i-ego?mos, cando non por i?ranza- que'? ?o grado derradeiro do perfeccionamento que se abrangue no proceso hist?ico seguido poI-os pobos cara ?sua estructuraci? pol?ica definitiva e como consecoenza de tal afirmaci?, gratu?a e falsa por dem?s como teremos de ollare, ve?n ?caeren en que todo o qu'?descentralizaci?, e poI-o mesmo autonom? e ainda federalismo, non ?sin? unha situaci? denanterior, un feito previo e obrigado, pro transitorio decote, pra chegare irremisibelmentes ?forma perfecta da orgaizaci? pol?ica que, aseg? eles, ?o Estado unitario.

Non ?mester decire que nen ainda remotamentes, de un xeito casu?tico, podemos adimitire os partidarios de un Estado constitu?o por partes aut?omas ?disfroitaren de unha autonom? tanto m?s ample canto m?s potentes sexan as circunstanzas difrenzaes que a eisixan, qu'? poida repersentare un momento nada m?s que necesario, pro sempre transitorio, pra chegare ?aquela pretendida situaci? de perfeccionamento pol?ico que ten a sua eispresi? axeitada co Estado centralizado, co Estado unitario. Contrariamentes, n? creemos, e a probalo imos, que o paso denanterior, o paso obrigado no proceso evolutivo dos pobos deica ?sua m?s perfecta situaci? estabel ?o Estado unitario; sendo, en troques, o Estado federativo ou, si se quere, o Estado constitu?o ou vertebrado por rexi?s ou pa?es aut?omos, aquela forma de orgaizaci? pol?ica superior e derradeira ?que os pobos tenden na sua marcha ascendente en procuro de unha orgaizaci? que cada vegada se acaroe m?s ao perfeccionamento.
Soerguen os pirmeiros moradores da terra sen vencello alg? que os axunte, pra viviren arredados, desenvolt?dose sen conexi? nen contacto.

Mais non tardan en xurdiren as pirmeiras manifestaci?s da solidaridade dos homes, da sociabilidade natural que antre os viventes foi decote imprescind?el por imperativo da m?ua comenenza, ficando eis?xa constituidas as pirmeiras c?ulas da gran sociedade humana. No escomezo son os membros de unha familia os que se apoian e se axudan, pra millor conlevare os trafegos da sua eisistenza n-un medio natural que se non entrega doadamente pra sere disfroitado, sin? pra ilo, paseni?, faguendoo propio e amans?doo. Logo, da xuntanza de duas ou de m?s familias, que antre s?se misturan i-encadean con vencellos afectivos, e que os antergos dirixen e ourentan, nasce xa unha forma rudimentaria e inicial da sociedade pol?ica. E m?s tarde, pol-a asociaci? de varias de isas formas rudimentarias e iniciaes, que ao se asociaren o fan pra millor se desenvoltaren axud?dose mutuamente, se pode decire qu'?cando se manifesta o primeiro orga?mo pol?ico verdadeiramentes tal e merescedor, poI-o mesmo, de levare tal nome. Tal ?o momento en que aparce a tribu.

N-a tribu as familias gozan de unha natural e prena liberdade, que soio se acha condizonada e como subordinada ?algo alleo no perciso momento en que a actividade familiar ultrapasa os lindeiros do fogar pra se situare no qu'?xa pertenenza da tribu enteira. ?decire, que n-ista pirmeira manifestaci? de orgaizaci? pol?ica rudimentaria o principio auton?ico -darse cada un a lei ?s?mesmo- se acha estabrescido de un xeito rotundo, craro e termi?nte.

Ve?n, andando o tempo, as federaci?s de tribus, orgaismo xa m?s perfecto, e poI-o mesmo superior, dentro da gradaci? imprescind?el que se vai seguindo no ascenso da sociedade humana deica ?realizaci? do seu fin derradeiro, ou sexa o Estado. N-elas, como xa suced? nas tribus illadas cando ainda se achaban lonxe da comunicaci? e do contacto, cada tribu en relaci? coas dem?s que con ela forman corpo pol?ico, por eis?decilo, e sempre dentro das suas peculiaridades e cousas ?timas, ou sexa no seu interior, n-aquelo que lle pertenesce eiscrusivamente, sigue sendo sober?. E ista soberan? xa deixa de sere soia, pra sere compartida, cando se trata de custi?s que se non achan circunscritas ? vida tribal sin? que, emborc?dose por fora dos seus lindeiros, xa topan m?s ou menos aos intreses e ? comenenzas das tribus asociadas. I-estonces aquel poder sober? da tribu, que tan craro se manifestaba na soluci? e arranxe das suas custi?s internas, aquela autonom? que iso e non outra cousa ? sen deixar d'eisistire, parce como que se cont? pra que coa sua contenci? xurda e se desenvolte libremente un poder superior, o da federaci?, m?s capacitado pra actuare dentro de un campo de acci? en que non soio se afinca a autonom? de unha tribu sin? a de varias, coincidentes somente n-un punto ou coincidentes en moitos.

E a situaci? plasmada nas li?s denanteriores volta ?se reproducire cando xa m?s perfeccionadol-os orga?mos da solidaridade hum?, as primitivas sociedades pol?icas, elas chegan, aventando decote en procuro da categor? superior, da meta arelada qu'?a orgaizaci? estatal, ?formaren aquelas confederaci?s de tribus nas que cada unha ? dona e si?ra dentro do circo reducido dos seus intreses privativos; eis?como cada federaci? o ?dentro do marco das custi?s que son da sua eiscrusiva competenza e, poI-o derradeiro, cada confederaci? ?o poder supremo que repersenta a perfecta vertebraci? de poderes e soberan?s que, n-escada ascendente, van ampri?dose gradualmente por iste orden: o individuo, a familia, o xuntoiro de familias ou sexa a tribu; o xuntoiro de tribus, ou sexa a federaci? de tribus e, poI-o derradeiro, o xuntoiro de federaci?s ou sexa a confederaci?. De ista sorte, e non de outra, ?como se constituien as sociedades pol?icas nos pirmeiros tempos da Historia. ?decire, que os diversos xuntoiros hum?s, pra millor cumpriren os fins que lles son com?s, van de xeito gradual formando asociaci?s ? que vountariamente se subordinan e dependizan, sen que por iso nen un soio momento faigan deixaci? da sua autonom?, ?to ? do seu natural dereito ?orgaizare a vida propia aseg? lle dicten e impo?n as suas peculiaridades difrenzaes. 

Impricitamente fica dito que n-ise perfeccion?ese das sociedades pol?icas primitivas que s'eispresa someiramente nas li?s que denanteceden, cae xa de cheo o xurdire das primeiras cibdades, que son unha manifestaci? crara i-evidente de fondo milloramento e avance no proceso de formaci? pol?ica dos pobos. Falando da cibdade di P? Margall "que constituie n-un principio un todo compreto e independente. ?unha naz? en pequeno. Te?n o seu culto, as suas leises, o seu goberno, a sua adiministraci?, os seus tribuaes, a sua facenda, o seu ex?cito; te?n o seu orga?mo, o seu Estado. Eis?nos di a raz? que deberon seren as pirmeiras cibdades do mundo, i- eis?nos d?a Historia que foron as que s?ulos denantes de Xesucristo ocupaban gran parte da Europa, as costas da ?rica e ainda o Occidente de Asia. Non foron soio Cartago e Roma as cibdades-naz?s; o foron as m?s, principalmente as de Grecia e Siria".

E n-efecto, constituida a cibdade, ela tivo de axexar decote pra se arredare das introminsi?s alleas no goberno de seu, sen deixare por iso d'establecere aquelas xuntanzas con outras cibdades que con ela tivesen alg? intr? com?. E constituindo eis?formas superiores de goberno que repersentaban i-encarnaban a defensa e sostimento de ise intr? com?, que pra ren afectaba aos intreses particulares das partes asociadas, de cuios intreses soio elas eran dispo?doras e respons?eis. I-eis?se olla como todol-os grandes agrupamentos pol?icos da antiguedade son verdadeiras ligas ou xuntanzas de pobos aut?omos, consorciados e ainda fortemente subordinados pra todo aquelo que lles ?com?. Pro radicalmente ceibes, prenamente sober?s en todo aquelo qu'eiscrusivamente ?da sua competenza. 

Temos, pois, que unha soberan? prena, unha liberdade total de movimentos e de acci?, en canto ?eiscrusivo de unha colectividade homox?ea, sexa ?ta m?s ou menos ample ou m?s ou menos sinxela, informa todol-os momentos e situaci? das partes ou orgaizaci?s pol?icas primitivas, dende a m?s elemental e simpre at?a m?s desenrolada e comprexa. E de iste xeito, sen que o principio da autodetermi?ci?, do exercizo ample do propio goberno con eiscrusi? de toda inxerenza allea, sufra endexam?s m?oa ou aminguamento, se forman as pirmeiras unidades pol?icas, nas que o feito estatal se manifesta xa craro e sen equ?ocos. E por elo nos atopamos, ao percorrere a Historia dos pirmeiros tempos antergos, que aquelas orgaizaci?s, aqueles pobos aos que xa lles compre a denominaci? d'Estados, son orga?mos nos que de un xeito craro ten lugar a realizaci? da unidade m?s compreta, sen que por iso as variedades que a integren deixen de se manifestaren tal e como son, sen merma algunha das suas caracter?ticas difrenzaes. Perc?ranse as p?inas hist?icas que nos falan da formaci? das grandes orgaizaci?s pol?icas que un d? privaron no mundo, e atoparemos decote que o mesmo no Orente como no Occidente a formaci? das orgaizaci?s citadas sempre se acha afincada na realizaci? e mante?mento da unidade, realizaci? que se non afinca na absorci? das difrenzas, pra reducire a froit?era heteroxeneidade natural ?un todo uniforme, id?tico, fallo de variedades e de matices; sin? na permanenza de uns e outros, perfectamente asociados e acoplados pr'a realizaci? de aqueles fins superiores que lles son comuns.

Ensaminando a formaci? e desenrolo do grande Estado exipcio, dende que xurde at?que por ? desf?n as dinast?s tan sonadas, cuia lembranza vive ainda hoxe fresca e vizosa nos abundosos e abraiantes moimentos que nos legaron, atop?onos con que decote dentro do Exipto aparce viva unha divisi? territorial imposta, como d?certo historiador, pol-a difrenza de cr?zas relixiosas, de dialectos e de costumes. E ista divisi? se amostra non soio na pirmeira xeira do desenrolo do Exipto, perante a que Mena deixa aos antigos Estados os seus deuses, o seu culto e as suas leises, sin? que persiste nas dinast?s posteriores, at?os tempos de Psam?ico lII, nos que o Exipto caeu no poder dos persas. E tan grande era o respeto dos exipcios ? variedades naturaes que os fara?s non soio respetaban a liberdade das divisi?s territoriaes ou pequenos Estados que compo?an o Exipto, sin? que deixaban ? cibdades conqueridas a sua autonom? relixiosa, pol?ica e adiministrativa e at? os seus reises, que libremente pod?n fagu?ense a guerra, contraeren alianzas e concruiren paces (Sales y Ferr? Historia universal.)

No Estado asirio a orgaizaci? pol?ica non ti? tampouco ren de unitaria e centralizada. Contrariamentes, cada divisi? territorial das varias que compo?an o imperio -en moitas das qu'eisistir?n pobos de razas e linguas diversas- vi? ?constituire aIgo ?xeito de un pequeno reino, con orgaizaci? propia, con leises eiscrusivas e ainda co seu correspondente sober?.
Ensaminando o qu'era a orgaizaci? pol?ica do magno Imperio Persa nas xeiras culminantes da sua grandeza, ollamos como ela se achaba ben lonxe de sere unitaria e de tendere no m?s m?imo ?faguer desaparescere as difrenzas naturaes n-ela eisistentes, at?o punto de que Dar?, baixo cuio reinado ocurre o supremo erguemento de Persia, permite ?todol-os pobos que conquire o libre uso da lingua, relixi?, costumes, leises, etc?era, sen que por iso a integridade e cohesi? do Imperio sufran ren ou se ollen ameazadas do perigo disgregador.
E o mesmo que nos Estados citados suced? no Imperio Caldeo, axi? conquerido pol-o fara? Tutm? III, e no que as cibdades que o compo?an "eran como outros tantos Estados, tendo cada un o seu sober? particular" (Sales y Ferr? Historia Universal). E suced? igualmente na Fenicia qu'era unha verdadeira confedeiraci? de pequenos Estados, e cuia orgaizaci? de plena autonom? pr'as partes integradoras, fora copiada m?s tarde por Cartago; creaci? dos fenicios na costa N. de ?rica. Asemade, ista persistencia do mante?mento da variedade m?s compreta dentro de unha perfecta unidade pol?ica, se ouserva tam? no pobo xudeu. Todo isto pol-o que afecta ao Orente.

Vindo ao Occidente, qu'?o que nos topa m?s de perto, alcontramos os dous pobos que tanto infruxo exerceron na Historia mundial, e na civilizaci? principalmente. Dem?s est?decire que nos referimos ? Grecia e ?Roma. Da pirmeira ben sabido ?como endexamais constitueu unha unidade estatal r?ida nen moito menos. Pol-a contra ben caracter?tica e co?cida ?a sua fragmentaci? en verdadeiros Estados pequenos, ? vegadas cibdades somentes, que poI-o regular soio ti?n como principal e m?s forte vencello unificador o vencello relixioso. ? iste prop?ito compre lembrare as anfiction?s ou federaci?s de cibdades que se afincaban no feito da comunidade de mitos e pr?ticas relixiosas. Corroborando istas manifestaci?s d?Sales y Ferr? seguindo n-isto ? manifestaci?s de Fustel de Coulanges: "O car?ter culminante do mundo hel?ico ?o fraccionamento pol?ico, constituindo cada cibdade un Estado aut?omo e pechado, arredado dos dem?s, xiquer fosen veci?s, por maor distanza que as fronteiras que hoxe dividen ? naz?s". I-engade logo: "Pol-a comunidade de orixen, lingua, relixi? e costumes, as cibdades hel?icas constitu?n no s?ulo VVI, ?pesares do seu espallamento e divisi?s pol?icas, un todo social, unha soia patria que ti? por centro o tempro de Apolo en Delfos". A Grecia, pois, ainda no tempo do seu meirande apoxeo intelectual non chega nunca ?sere unha orgaizaci? pol?ica unitaria, un Estado uniforme, r?ido e centralizado, nen ainda xiquer un verdadeiro Estado. As suas partes integradoras son sober?s dentro de s?mesmas e viven unha vida plenamente aut?oma. Soio as custi?s que lles afectan por igual as deciden ?formaren xuntanzas adicadas ?actuaren eiscrusivamente dentro de lindeiros ben si?lados e con fins ben co?cidos e percisos. Necesit?se que un verdadeiro perigo, que unha moi grave ameaza se cinguira encol das Terras hel?icas, pra que ?tas estabrescesen unha verdadeira confederaci?. Eis?se olla, por exempro, que a invasi? do chan grego por Dar?, rei dos persas, ao fronte de consider?eis forzas -feito que deu orixen ? guerras M?icas -obrigou ?todol-os pequenos Estados hel?icos ?xuntarse, sen perderen no m?s m?imo da sua autonom?, orixin?dose eis?a Confederaci? hel?ica que remata cando Filipo de Macedonia a fai sua pol-as armas, posesi? que pouco dimpois confirma o sonado Alexandro, fillo seu, incorpor?doa definitivamente aos seus dominios.

Termando de non alongare m?s ista relaci? de pobos que na antiguedade ocuparon os lugares m?s soerguidos baixo todol-os aspectos, sen que pra ren necesitasen acharse constituidos en r?idas orgaizaci?s unitarias, sin? todo o contrario, ou sexa constituidos por orgaizaci?s nas que o principio de unidade era como unha resultante do acoplamento i-encaixe das variedades eisistentes conservadas decote en toda a sua integridade, resta, somentes, falare do pobo que tanta relaci? tivo coa Pen?sua Ib?ica, ou sexa Roma.

A gran orgaizaci? pol?ica que Roma chegou ?sere, en ning? momento aparce formando unha unidade cho?a, r?ida, inalterabel, na que todo -xustiza, adiministraci?, orga?mos pol?icos etc, -este? sometido ? centralizaci?, ?dependenza compreta e total de un punto ?ico dende o que se dictan e trazan at?as m?s cativeiras normas de marcha, funcionamento e goberno, cal ocurre nos Estados unitarios. Roma, adimirabel m?uina estatal, aparce constitu?dose, como todol-os orga?mos que lixeiramente fican ensaminados nas li?s denanteriores, pol-a xuntanza, pirmeiramente deble, de partes diversas. Istas partes sen perdere ren das suas caracter?ticas difrenzaes van, paseni?, constituindo unha unidade cada vegada m?s perfecta e cada vegada m?s potente i-eficaz: unha unidade afincada decote no acoplamento, na xustaposici? dos elementos integradores que permite a sua persistenza sen se confundiren nunca, e que fai efectiva a unificaci? m?s compreta e a cohesi? m?s s?ida pra o arranxamento de aquelas custi?s que, ultrapasando os lindeiros particularistas, toman un car?ter x?al que afecta por igual ?membros n-outros aspectos diversos e ainda opostos.
Roma, modelo de grandes Estados, adimir?el eispresi? da magna potencialidade ?que unha sociedade pol?ica pode chegare non foi nunca un Estado unitario, unha organizaci? unitaria atal e como verdadeiramenres foron e son os Estados unitarios que te?n eisistido e que ainda eisisten. Dentro do vasto i-espallado conxunto que se chamaba Roma, a centralizaci?, atal e como a pensan os que hoxe se amostran partidarios d'ela, non eisisteu endexamais.

Contrariamentes, se pode afirmare, porque os feitos hist?icos eis?o revelan ?todo o que n-eles quere esculcare, que un sistema de autonom?s espallado at?as m?s lonxanas distanzas, e cuia eistensi? gardaba decote relaci? coa ?ea dos conquerimentos, ?o fundamento de toda aquela abraiante grandeza territorial e por ende pol?ica que caracteriza a Roma de lugar relevante na Historia.

A corroboraci? prena e autorizada das manifestaci?s precedentes con relaci? ?Roma, se acha nas verbas de P?Margall qu'engadimos ? seguido. Din eis? "Os pobos deben seren donos de s?mesmos. Contra dos eistranos que os dominan, enxergo eu, como os antigos rom?s, que te?n constante dereito: "Adversus hostem aeterna auctoritas erto". ? vegadas os pobos renuncian ?iste direito contra os seus domi?dores: podendo rechazalos non-os rechazan. Ollemos cando sucede. Sucede cando, asimil?eis domi?dores e domi?dos pol-a identidade ou a afinidade de raza, chegan ao longo ?fund?ense. Sucede cando ista forza de asimilaci?, lonxe de vire contrariada, ven favorecida pol-a pol?ica dos gobernos; cando os gobernos estabrescen igualdade de condici?s e de dereitos pra domi?dos e domi?dores. Sucede principalmente cando os domi?dores respetan a autonom? dos pobos vencidos e non-a menoscaben sin? pr'?direcci? e o r?imen dos intreses comuns. Desaparescen estonces os signos da domi?ci?, ac?tase de bon grado o que pol-a violenza se impuxo; e si non cesa o dereito contra os conqueridores, cesa poI-o menos a raz? d'exercelo.

"Por ?to itali?s, franceses, hespa?es e gregos, fumos ao fin rom?s; por ?to n? m?s tarde nos identificamos c? godos; por ?to hoxe pobos agregados de onte ?rep?rica de W?hington viven con ela vountariamente ?pesar da diversidade de raza e de l?gua.

"A forza de asimilaci? dos rom?s pra cos europeus ningu? se arriscar? ?negala. Estabresceron antre eles e os itali?s igualdade de condici?s e dereitos xa denantes de caere a rep?rica; antre eles e os dem?s pobos sometidos ? suas armas, soio nos tempos de Caracalla, pro dimpois de tere concedido tan profusamente, encol de todo dende XuIIo C?ar, o t?uo de cibdad? de Roma, que xa baixo o imperio de Claudio, no pirmeiro s?ulo da Igrexa, o disfroitaban aseg? T?ito m?s de 5.600.000 homes; aseg? Eusebio, perto de 7.000.000. Otorgaban doadamente aos vencidos as prerrogativas da cibdadan? e lles non impo?an endexam?s nen a sua relixi? nen a sua lingua. Non adoitaban ? imp?lles nen xiquer as suas leises; aos municipios deix?anlles a liberdade de rex?ense pol-as propias at?no pol?ico. Erra grandemente o que coida que, levados da unidade, non ben conquer?n unha naz?, a somet?n, xa que non ?un soio culto, ?un soio dereito: ainda dentro de cada naz? toleraban e ate reco?c?n variedade de fueros. Eiqu? na Hespa?, It?ica era un de tantos municipios. Quixo en tempo de Adriano entrare no dereito x?al das colonias, injus coloniarum, e o solicitou cal compr?. Adriano, lonxe de apraudilo, manifestou no Senado a eistraneza que lle causaba olIar ?sua cibdade natal desprend?dose da autonom?. Ainda baixo o Imperio, hab? eiqu?pobos que non eran sin? confederados de Roma".

Coincidentes co? manifestaci?s de P?Margall, referentes ?orgaizaci? de Roma, que fican transcriptas, son ?tas do co?cido e autorizado pubricista Gonzalo de Reparaz: "Ao se finare o s?ulo II, denantes de Cristo, o territorio da Rep?rica rom? comprend? comarcas de tres categor?s: pirmeira, Roma; segunda, Italia; terceira, os conquerimentos eisteriores. Cada unha conti? outras. Roma era enemiga da homoxeneidade: domi?ba dividindo aos seus s?ditos, e os divid? fagu?dolles perpetuamente desiguaes. Os pol?icos das naz?s rom?icas que coidaron seguiren a tradici? rom? construindo compactas naz?s uniformes, trabuc?onse grandemente. Non sab?n Historia. Co?c?n, si acaso, o dereito escrito; mais non a constituz? rom? viva. Roma non uniformiza at?qu'envellece. A tendenza ?uniformidade ?unha anquilosis producida por causas econ?icas".

Como se olla por todo o devandito nos varios p?rafos que denanteceden, se non atopan no mundo antigo, por ningures, ise unitarismo estatal ateigado de rixidez, esgotador das froit?eras variedades, uniformador e asimilista que tantos, por causas que non queremos calificare, defenden na Hespa? con enrabexamento digno de millor causa. Hai que vire aos nosos d?s, e con preferenza ?Hespa? creaci? dos Reis Cat?icos, pra atop?monos con unha unificaci? estatal feita a base da desaparici? de toda variedade, ainda a m?s pequena, e coa olIada posta no est?ido tencionamento de reducire o naturalmente diverso ?un patr? ?ico, feito c?fin abraiante d'enmendare a plana ?natureza, borrando at?as m?s cativeiras difrenzas.

O mundo antigo tan vario, tan heterox?eo nas suas creaci?s, respetou decote todol-os feitos difrenzaes, todal-as lex?imas e naturaes variedades. I-en moitos casos m?s que respetalas s'esforzou ainda por vigorizalas e por lles dare unha puxanza que asegurase a sua permanenza inquebrant?el. E con todo, emporiso, se non pode decire que as enumeradas orgaizaci?s pol?icas estataes tivesen unha eisistencia serodia, fosen guindando un vivire esmorecido e sen releve. As p?inas hist?icas nos falan con toda elocoenza da plenitude de vida qu'en todol-os aspectos caracterizou ?taes pobos, plenitude ?que contribueu decote, en pirmeiro termo, a realizaci? ample do principio da unidade que se afinca, arriquece e sustenta na m?s compreta variedade, sendo, en x?al, os motivos da sua decadenza e ainda da sua desaparici? alleos por compreto ?forma e procedimentos de orgaizaci? pol?ica qu'elas se deron.

Vindo ?Edade Media, nos atopamos conque n-ela se manifestan diversas tentativas de constituz? d'Estados unitarios. E at?chega ?se formar un grande imperio: o de Carlomagno. Mail-as variedades, emporiso, se non esmorecen. Contra os prop?itos unificadores s'erguen decote as variedades, resistindo ?todo e findando por imp?se. E todal-as tendenzas i-esforzos por sometere ?unha soia forma pol?ica o que de por s?e multiforme e vario, fracasan repetida e rotundamente. De todo isto s?uese a gran descomposici? ?se producire de aquela nos grupos pol?icos que caracteriza ?Edade Media, cuia m?s enxebre eispresi? ? o feudalismo. Mais n-ista descomposici? x?al, n-ista tendenza ben crara ?atomizaci?, ?oposici? decidida ?todo o que sexa unificaci? forzada, sometimento ?un poder que se imp? porque ten a forza, pro que se non acata, revela crara unha elocoente lecci?. E ista lecci? ? que al?onde o poder unificador soupo respetare as variedades pol?icas cuios intreses comuns trataba de repersentare, tal poder consigueu manterse ergueito por m?s ou menos tempo; ou n-outros termos, que al? onde a fisonom? propia, o dereito ?libre autodeterminaci? de cada c?ula pol?ica, de cada pobo verdadeiramente tal por sere todo ? unha perfecta unidade, se respetou, a xuntanza de diversos pobos puido subsistire e subsist?; non tardando en cesare cando o poder com?, se sobrep?do ou se remontando ao qu'era da sua competenza, tratou de menoscabare, de violare os dereitos inalien?eis dos pobos axuntados ? se daren as?mesmo a lei que poI-as suas caracter?ticas millor lles aca? e Iles era axeitada.

Corroboraci? de ?to ?o sucedido na Alemania. Di ?tal respecto P? Margall ("Nacionalidades" P?. 124): "Alemania non deixou de formare naz? (1) dende os tempos dos Carlovinxios. Var? a sua constituz?, sofre grandes mudanzas nos seus diversos Estados; mais permanesceu ?tegra at?o presente s?ulo. ?Por qu? Porque se mantiveron decote aut?omas as moitas naz?s de que consta, e soio pra os intreses ?todas com?s deberon reco?ceren un emperador e unha Dieta. Non estaban xunguidas ao poder central por vencellos de abondo fortes, e viv?n axitadas por frecoentes guerras; pro conservaban a independenza na sua vida interior, e non pensaron endexamais en disgreg?ense nen deixaron de tere o chan alem? por patria".

Como consecoenza do xurdimento do feudalismo acaescido estonces, e que repersenta a m?sima descomposici? i-esnaquizaci? dos pobos, eis?como asemade a supremac? dos si?res qu'eran os que repart?n a terra toda, sendo verdadeiros sober?s dentro de cada un dos seus lindeiros, se inicia a alianza dos monarcas, tan debilitados no seu poder, c?elemento popular. De iste xeito escomezan as monarqu?s que, paseni?, poI-a forza das armas ou poI-o seu r?imen patrimonial van faguendo converxeren n-? ? nazonalidades. I-eis?ven ?se iniciare o proceso de creaci? dos Estados unitarios, nos que o poder real, xa seguro da sua forteza e pra millor afianzala cada vegada m?s, s'esforza por reducire ?normas ?icas, ?un soio patr? e ?unha soia medida, x?almente proporcionados pol-a nazonalidade ou o pobo onde a realeza ti? os seus afincamentos m?s s?idos, todal-as variedades naturaes, os diversos pobos at?estonces adoitados ?se gobernaren de por s? ?viviren auton?icamente e ?chegaren, cando m?s, ?se someteren ?un pacto por virtude do que o peculiar e privativo ficase ceibe de toda inxerenza allea, e soio aquelo que fora com? se tratase con criterio uniforme e se resolvese con norma ?ica.

Temos, pois, que ao se rematare a Edade Media, e millor ainda cando s'enceta xa a Moderna, aparcen constitu?dose ou xa constitu?os case que todol-os Estados que hoxe eisisten, principalmente os unitarios. E ollamos que isa tendenza, isa realizaci? do Estado unitario, do Estado que se remonta por riba de todal-as variedades naturaes acochadas baixo d'el, pra reducilas ?un modelo ?ico, ?unha soia lei e ?un soio sistema, se non verifica naturalmente, por imperativo extra-hum?, de un xeito alleo ao home. Non.Contrariamentes. Taes Estados unitarios son obra da imposici?, son froito do ego?mo, son consecoenza natural do afan dos monarcas de actuaren sen estorbos, ceibes de todo control e de toda soma de poder que non sexa o propio. I-eis?os reises, dimpois de teren aproveitado do elemento popular pra findare coa anarqu? dos si?res que o feudalismo enxendrara, unha vegada abranguido o seu fin se voltan contra o pobo pra lle arrincare as suas prezadas liberdades, que percisamente radicaban na eisistenza e reco?cimento dos feitos difrenzaes, das variedades naturaes, das modalidades e instituz?s caracter?ticas de cada pobo.

Ensaminando, pois, o orixen da maor? dos Estados unitarios que ainda hoxe eisisten, (2) craramente se olla como eles son causa artificiosa, feita de costas ? eisixenzas naturaes, sen afincamento ning? na realidade e, pol-o mesmo, propensos en todo momento ?sufriren aquelas transformaci?s fondas que os troquen, imp?dolles a orgaizaci? axeitada ao que o seu xeito de seren e d'estaren formados recrama.

?decire: que seguindo o proceso formativo dos criterios que defendemos os autonomistas e federalistas se acha confirmado decote. Tal criterio, en s?tesis, puidera eispres?ese decindo que o Estado unitario ?unha fase, un momento somentes do proceso da evoluz? hist?ica dos pobos, fase e momento nos que se realiza a reorgaizaci? interna dos Estados dende o punto de vista da autoridade -a monarqu? que absorve todal-as faculdades- c?fin de p?e remate ?situaci?s enguedelladas e ca?icas.

Ista reorgaizaci?, unha vegada feita, deixa o paso ?unha nova reorgaizaci? estatal feita dende o punto de vista da liberdade, reorgaizaci? que culmina coa instauraci? do Estado integrado por orga?mos -pobos aut?omos -ou transformado en xuntoiro d'Estados venceIlados por un pacto ou sexa poI-o atadoiro federal. Istas manifestaci?s poden atinadamentes resum?ense con unhas verbas de Fernando de Valera -unha das revelaci?s da actual Rep?rica- ao noso xuizo moi acertadas e que d? eis? "O federalismo non ?un Estado primitivo e transitorio que leva ao unitarismo, sin? que, pol-a contra, ?un Estado perfecto d'evoluz? da sociedade, deica o cal te?n de cami?ren no seu desenvolvimento hist?ico os pobos cando superen o Estado unitario no que actualmente se desenvolven".

E ?to ?percisamente o que se olla que anda ?ocurrire ou ven ocurrindo xa na Europa de hoxe. Un Estado tan rexamente unitario como o antigo Imperio dos Zares se acha n-actualidade trocado n-algo tan diametralmente oposto ao unitarismo como ?unha magna confederaci? de rep?ricas prenamente ceibes e sober?s. A pequena B?xica, que casi pode dec?ese que ti? o fundamento do seu r?imen unitario na sua pequenez territorial, non pode sustra?ese ao imperativo de dare trato vario ?aquelo que realmente o ? i-eisi inicia o reco?cimento, con todal-as consecoenzas, do feito difrenzal que no seu seo latexa, escomezando a resoluci? xusta e definitiva do preito walon-flamengo. Austria, n-oustante a reducci? consider?el de territorio que sofre pol-a derrota, estabresce coa federaci? das partes heterox?eas xeogr?icamente que a forman, a sua orgaizaci? pol?ica definitiva. Por baixo da tiran? dictatorial qu'encadea as terras dos croatas, serbios i-eslovenos, somet?doos ?un r?imen mon?quico unitario, se ven arranxando a gran eisprosi? que derrubar?a forteza tir?ica pra qu'encol dos seus anacos xurda a libre federaci? dos pobos diversos que constituien a chamada Gran Serbia. Na Ingraterra que, como ?sabido, forma cos seus vastos dominios unha verdadeira sociedade de pobos libres, se acent?n, cada vegada, con m?s forza os movimentos ?prol das autonom?s respectivas no Pa? de Gales e na Escocia, non sendo aventurado afirmare que non est?lonxano o d? en que a gran illa brit?ica inicie a sua estructura ?base do reco?cimento das autonom?s dos pobos diversos -os si?lados e cic?s alg? outro- que n-ela se achan afincados. Na mesma centralizada Francia, o Estado citado de cote como modelo de r?imenes unitarios, pra ningu? ?un segredo que se ollan s?tomas de que anda ?se iniciare algo que, ao longo, pode levare ao troque da orgaizaci? francesa tan unitaria e centralizada. O movimento bret? de recobro e reco?cimento da esmorecida persoalidade e a oposici? das rexi?s recuperadas ?Alema? ?se someteren ?un r?imen nivelador qu'esquece as suas caracter?ticas propias e difrenzaes, eis?como os tencionamentos endereitados ?espertare a persoalidade provenzal, son probas concruintes de que non ten de tardare moito tempo sen que o Estado franc? se olle obrigado ?aceptare na sua orgaizaci? aquelas modificaci?s que o vivo rexurdire dos pobos n-? eisistentes lle impo?.

E si m?s se quere ?lese, asemade, o que anda ?pasare na Hespa?, n-ista Hespa? at?o de agora impedida pra levare a cabo o seu verdadeiro desenvolvimento e de desenrolare a sua verdadeira vida por llo impedire a ausurda e rexa centralizaci?, o est?ido uniformismo que at?o de agora foi a base de toda a sua orgaizaci? como Estado...

Cos exempros devanditos abonda pra que o lector se decate de como nos d?s que corren se manifesta xa con toda craridade a crisis do Estado unitario, a franca tendenza ?sua superaci?, ou sexa ao troque da artificiosa orgaizaci? que son os grandes Estados unitarios, pol-a que millor lles acae, ou sexa a que se acha de acordo co? realidades. Isto ? o Estado integrado por orgaismos vivos -as nazonalidades ou pobos diversos n-? agrupados-, motivando a realizaci? prena da variedade m?s compreta e arm?ica dentro da unidade m?s perfecta, e sendo como a feliz eispresi? pol?ica dos vencellos ou das comenenzas
com?s qu'eisisten ou poidan eisistiren antre varias unidades integradoras da totalidade estatal.

Posibelmentes, todo isto que de xeito tan probe fica apuntado nas li?s denanteriores, sexa a confirmaci? do pensamento de aqueles que tantas vegadas te?n repetido qu'eis?como o s?ulo XIX foi o s?ulo dos dereitos individuaes, dos dereitos do home que a Revoluz? francesa impuxo, o s?ulo XX ter?de sere o dos dereitos da colectividade, o s?ulo dos dereitos dos pobos.

Dimp?s das lixeiras referenzas que se fan ? diversas e sucesivas xeiras hist?icas nas li?s que denanteceden, chega un ?concrusi? de que as grandes unidades pol?icas que son os Estados levan xa percorrido o cicro compreto da sua evoluz? pol?ica, evoluz? que comprende dende o per?do tribal e a orgaizaci? dos pirmeiros rudimentos do Estado, pasando dimp?s poI-os grandes Estados antergos, m?s tarde pol-as monarqu?s moderadas que os b?baros fundaron, logo pol-o r?ime feudal e dimp?s pol-os gobernos persoaes que te?n a sua axeitada eispresi? nas monarqu?s ausolutas e, derradeiramentes pol-os gobernos constitucionaes e democr?icos dos nosos d?s, pra chegare ao momento actual no que superada xa, a causa do progreso hum?, a forma unitaria dos Estados, ?tes, seguindo a sua marcha ascensional i-evolutiva, andan ?s'emborcaren xa na forma federal qu'?a forma perfecta ?que o Estado vai tendendo dende o momento mesmo do seu xurdimento hist?ico.

Trat?amos de amostrare n-iste cap?uo qu'en todoI-os pobos foi decote postulado normal da sua orgaizaci? pol?ica o respeto m?s fondo ? todal-as variedades n-eles eisistentes. As lixeiras referenzas que faguemos ao xurdimento e desenrolo dos m?s sonados pobos da antiguedade eis?nol-o d? con craridade meridiana. Por elas se olla que o normal, que o adoitado dentro da mec?ica constructiva dos Estados non foi xeralmente a reducci? de todal-as variedades e difrenzaci?s naturaes ? un tipo com?, sin?, contrariamentes, o respeto m?s ou menos compreto ?taes variedades, tirando d'elas o que ti?n de com?, pra encol de tal base, e tendo como materiaes axeitados os feitos difrenzaes, erguere o edificio estatal con toda aquela vitalidade que resulta do conxunto arm?ico de orga?mos diversos e ben vivos que forman aqu? e determi?n ?ta. ?certo, s? que hai un momento en que semella imp?se -i-en moitos casos se imp?- dentro de determi?dos Estados, o criterio ausurdo da centralizaci? e o uniformismo termando de matare todal-as variedades que naturalmente eisisten n?as. Mais isa acci? esgotadora e contraria ao que as leis naturaes recraman inda que semelle tere trunfado e chegue ?abranguere duranza, ao fin e ao remate finda por s'esmorecere paseni? ou supetamente. I-estonces o que semellaba morto e desaparescido -a variedade, o feito difrenzal- torna ?xurdir pra desempe?re aquela funci? cuio orixen responde ?leis inmut?eis que os homes non poder? endexam?s anularen.

Fonte:  Biblioteca Virtual Galega