Revista Raigame - Conferencia de Celso Emilio Ferreiro sobre Curros Enriquez
RAIGAME - Revista de arte, cultura e tradici?s populares. Maio de 2008 - N?ero 28 - Centro de Cultura Popular Xaqu? Lorenzo - Deputaci? Ourense
Centenario?do?pasamento?de?Curros Enriquez
Curros Enr?uez, emigrante
conferencia de Celso Emilio Ferreiro
8 de Marzo de 1978
19,30 horas
Sal? de actos do Real Coro Toxos e Froles
R? do Sol, 208. Ferrol
IMAXE: Casa onde estivera "La Tierra Gallega" dirixida por Curros
A todos, non obstante, d?olle gratitude. Uns e outros acaban de darme probas de agarimo op?dose ?mi? saida
para M?ico, e d?dome os medios para publicar o semanario "La Tierra Gallega" ao mesmo tempo que se imprime,
gracias a eles, "El diario de la Familia"
"La Tierra Gallega". Curros aparece como Director Literario.
O peri?ico
La Tierra Gallega,
que no seu comezo foi unha
publicaci? mais
ben h?rida,
vagamente rexionalista,
cometa a derivar
cara formas m?s
concretas de ideoloxia pol?ica.
Vamos a falar do meu paisano, do
gran poeta Curros Enr?uez, como emigrante.
O d? sete de febreiro pasado, ? dez da noite, hora cubana, cumpriuse o setenta
cabo de ano do pasamento de Curros Enr?uez, nado en Celanova cin?cuenta e sete
anos denantes, e cuxa morte ocorreu na Quinta de Sa?e Covadonga do Centro
Asturiano da Habana. Este ?un dato importante como despois veremos. Non morreu
no sanatorio do Centro Galego. Estaban presentes naquel doloroso trance o
escritor Adelardo Novo, o poeta Nan de Allariz, o m?ico Cha? e un industrial
ourens? que a?da co?c?, xa moi velli?, que se chamaba don Constantino A?l.
Curros chegara a aquelas t?ras embarcado no vapor M" Cristina, no mes de marzal
de 1894, camino de M?ico, onde realmente proxectaba dirixirse como emi?grante.
No mes de abril do mesmo ano, dende A Habana, escr?elle ao seu grande amigo
Mart?ez Salazar, da Coru?, e dille: "Como aqu?ningu? sab? da mi? chegada,
os primeiros d?s de estancia na Habana foron para min moi dif?iles, tendo que
sufrir as consecuencias da pro?funda divisi? que separa a esta colonia galega".
(Despois engade) "A todos, non obstante, d?olles gratitude. Uns e outros acaban
de darme probas de agarimo op?dose ?mi? sa?a para M?ico e d?dome os medios
para publicar o semanario "La Tierra Gallega" ao mesmo tempo que se imprime,
gracias a eles, "El Diario de la Familia". Tanta sorte tiven que xa recoll?
m?s de seis mil subscrici?s".
Esta carta desminte dunha maneira conclu?te as versi?s relacio?nadas con esta
viaxe de Curros. En primeiro termo, Curros non foi obxecto, como se ? dicindo
-incluso como dixen eu por mala infor?maci?- de ning? recibimento triunfal por
parte da colectividade galega, que desco?c? como aca?bamos de ver agora o seu
arribo ?illa de Cuba. Por outra banda, tampouco ?certo que como sol?n dicir
naquel tempo os inimigos de Curros, que este fora o culpa?ble da divisi?
existente entre os galegos da emigraci?, pois como se ve pola carta que
acabamos de ler, os galegos xa estaban dividi?dos, como ?costume, ao parecer
inveterada, tanto naqueles tempos como nos nosos. Sen d?ida, para facer boa
aquela frase do cabaleiro medieval que dixo: "Somos galegos e non nos
entendemos".
Se as??o panorama optimista que Curros describe na s? carta, a verdade ?que
se achaba un tel? de enga?sas aparencias, tras da cal agach?ase unha
realidade moi amarga que el ir? descubrindo m?s adiante a medida que se
adentraba no labirinto da colectividade.
O peri?ico Tierra Gallega, que no seu comezo foi unha publica?ci? m?s ben
h?rida, vagamen?te rexionalista, comeza a deri?var cara formas m?s concretas
de ideolox? pol?ica. De vez en cando abro? ?s s?s p?inas a prosa varuda do
poeta, nunha actitude francamente doctrinal. Refuga o centralismo, refuga o
caciquismo, declama descontra a servidume ?que se tina sometida Galicia. Cando
en 1895 a insurrec?ci? cubana, Curros adoita unha actitude realista pois el
adivina o que vai traer o porvir. Cre que o comportamento dos pol?icos espa?is
na illa obedece a un falso patriotismo que os levar?fatal?mente ao desastre.
Pide para Cuba a autonom?. As s?s palabras soan ent? a traiz? e deslealdade.
Ch?ano de "mamb?quot;, que daquela era un alcume infamante que os patrioteiros
acostumaban p?lle aos seus inimigos pol?icos para inhabil?alos civilmente.
Mamb?eran un insurrecto cubano que loitaba pola independencia da s? patria.
Ser espa?l e ser adem?s mamb?era ser, definitivamente, un filio proscrito de
Espa?.
Os subscritores de Tierra Gallega comezaron, en vista desto, a darse de baixa
colectivamente da subs?crici? do peri?ico. Curros escribiulle a Lisardo
Barreiro, ao poeta l.isardo Barreiro -que a?da o co?c? eu al?polo ano 42,
moi velli?, viv? en Vilagarc?-. Escribiulle:
"O meu peri?ico morreu. O gobernador da Habana p?ome d?s multas seguidas, e
como ? ponerme a terceira, de m?alo, eu adianteime e suspend? a s?
publicaci?".
A s? inimizade coas directivas do Centro Galego faise ent? total. Naquel tempo
f?dase o Centro Galego da Habana, el interven e fai un gran poema que le o d?
da inauguraci? do Centro. Naquel intre, fano Presidente de Honra e danlle o
bast? de mando, como se fora un alcalde dunha vila calquera de Galicia. Pero
neste intre, el rifa eos directivos, dev?velle o bast? de Presidente de Honra
e en carta que lies dirixe, b?alles en cara o pouco apego que lie te?n ?
cousas da t?ra acus??doos de que en vez de financiar as obras dos escritores
galegos e creadores cultur?s de Galicia, gastan os seus cartos en festas,
bailes e parvadas. Naturalmente, esta actitude que recolle Curros foi
posteriormente, anos despois, rectificada, e o Centro Galego chegou a ser un
emporio galego importante no senso de mutualismo e de asistencia social. Foron
os que inventaron o que podemos chamar hoxe seguros sociais e mutualidades para
os galegos emi?grantes. Pero isto ocorreu moito despois.
Nunha carta que se conserva na Academia Galega, Curros c?talle a Murgu? estas
incidencias e inf?mao da campa? que in?il?mente fixo na prensa de Cuba e de
Madrid, para que lie fose reno?vado polo Centro unha peque? asignaci? que lie
vi?n dando para que escribise e editase a s? historia de Galicia. Dille el:
"Se eu fose Garc? Barb? (que era un personaxe important?imo da ?oca, un home
inmensamente rico e un pol?ico galego) non s?lie reintegrar? os seus haberes
sen? que far? outras cousas para que soubese vostede canto ?o aprecio e a
admiraci? que sinto pola s? obra. Pero eu non s?non son Garc? Barb?, sen?
que me encontr?a?da m?s abandonado que vostede, sen patria, sen familia e
case que sen amigos".
Os feitos que motivaron esta situa?ci? e o seu enfrontamento con certos
persoeiros representativos da emigraci? galega, non foron m?s que meras
incidencias tras as cales agach?anse outras cau?sas m?s profundas de
incompatibilidade. ?preciso saber que a emigraci? galega de todos os tempos,
como en toda colectividade humana, ten a s? chusma indesexable. Non est?
compos?ta soamente de homes honrados e de traballadores honestos, que son a
maior?, ?s s?s ringleiras hai tam? picaros desleigados e logreiros.
Non foi nada novo o que lie ocorreu a Curros, nin tampouco foi un caso illado e
?ico. Tam? Ram? Cabanillas e Ant? Villar Ponte tiveron, anos despois, un
enfrontamento semellante na mesma Habana. E d?adas m?s tarde, Alfonso Castelao
sufrir? as mesmas dentadas en Bos Aires, dos ananos ascendidos a ricos e dos
zorros listos que soamente ven na emigraci? un tema nego?ciable, e que rexeitan
ao intelectual e ao artista sistem?icamente, porque ven nel (e con raz?
soberana) un serio obst?ulo para as s?s s?didas adici?s de caciques e
manipuladores da emigraci?.
Por outra banda, alg?s dos escri?tores galegos que estaban xa na Habana cando
chegou Curros, radicados en Cuba, cecais por raz?s de ciumes ou envexa nunca
vir? con bos olios a Curros. Por exemplo, don Waldo Ins? [Waldo ?varez
?sua]*, o m?s destaca?do de todos eles, que dirix? o semanario El Eco de
Galicia. Eu manexei a colecci? de todo ese peri?ico e endexamais se falou de
Curros, cousa estrana, non; pero ten a s? orixe en algo que vou explicar agora.
No pr?ogo da novena edici? de Aires da mi? t?ra, publicado en Bos Aires en
1940, Alberto Ins?, filio de Waldo Ins?, di o seguinte: "Grande amigo de mi
padre (ref?ese a Curros, claro) que le dedic?un estudio cr?ico y fue en Cuba
uno de sus pane?giristas, no se bien por que razo?nes a poco de llegar Curros a
la isla, su amistad se quebr?para siempre".