MANUEL LUGR? FREIRE: ESCOLMA

Non m?s emigraci? 

(artigo publicado en "A gaita gallega" )  

Artigo ?volta da edici? de ?Non mais emigraci?!, de Ram? Armada Teixeiro, publicado en A gaita gallega (Ano Primeiro, Tocata 4?, pp. 1-2; A Habana, 11-10-1885) e asinado co pseud?imo Roque das Mari?s.


A literatura gallega conta con unha xoya mais, feita pol-a ben cortada pruma d'o noso enxebre compa?iro don Ramon Armada, Amador Maran, ou Chum? de C?tegos, que, anque tres nomes distintos, ?un solo poeta verdadeiro.
O aprop?eto l?eco-dram?eco que t? por nome o qu'encabeza iste art?ulo, leva un fin dino d'os laudes d'os bos gallegos; digo, leva dous: gabar ?Sociedade de Beneficencia de natur? de Galicia, e pintar os malos resultados qu'os nosos peisanos recollen d'a mal fadada emigracion.
?Ataca e resolve con sorte o libri? de que trato esta ?tema e tan cacareada custi?? Eu penso que non, e penso ainda mais; creio qu'esto solo pode resolverse en folletos y-art?ulos de per?icos, mais de ningunha maneira n-un libro que leva por ouxeto o engayolar ?p?rico e pintar s?ente pasi? ou costumes, pro nunca resolver custi? soci? de semellante tracendenza.
A emigraci?, segun alg?, ?unha lei hist?ica ?que obedeceron os pobos, dende os comenzos d'o mundo hastr'os nosos dias; segun outros, ? rempuxada pol-as necesidades, pol-a moita pobraci? e pol-o mal goberno. A esto ?temo, y-?primeiro conceuto, penso eu q'obedece o q'os nosos peisanos deixen o fogar por outras terras. Denlle ?pobo gallego todo o que pide Curros Enriquez n-unha tenra poes? d'Aires d'a mi? terra, e si despois non amaina a man? d'abandonar o nativo fogar, deixade a ese pobo, pois 

"A civilizaci? y-as anduri?s
D'unhas terras ?outras van e ven:
Querer que non emigren e matalas,
O mesmo ven a ser." (1) 

Siguirei ?diante n-o ex?en d'o libri? "Non mais emigraci?." A amistade que me liga ?autor, imp?eme de que non sexa mui longo n-os laudes que n-esta ocasion merece. Pro, Roque d'as Mari?s non se p?a en barras, e con tal que diga a verdade desnuda —hastra sin cirolas— imp?talle pouco o que digan os demais.
O argumento ?interesante y-est?desenvolto con maes?, t?do personaxes mui ben deli?dos, prencipalmente Marica e Xan, protagonistas d'o aprop?eto.
N-o cuadro primeiro d'o primeiro auto, "A tascar", penso de min qu'o autor deb? estenderse un pouqui? mais, pois ven a ser o pr?ogo, ou a esposici? d'a obra en que se d'a ?conocer ?p?rico o novelo de fio que n-as siguentes escenas se desenvolve. Non penso, por iso, qu'esto sea un defeuto de talla, defeuto que queda dispensado ?l? os siguentes cuadros, entr'os que merecen mil aprausos os nomeados "Cousas d'a emigracion" e "Volta ?fogar", n-os que se pinta d'unha maneira que non merece tacha, as escenas que suceden cando o emigrado, despois de mil infertunios, retorna ?colo d'a familia.
Falt?ame por decir o mais importante. A obra de Chum? est?escrita n-a mimosa lingua gallega; n-esa lingua con q'os anxeli?s deben parolar n-o ceo.
O lenguaxe ?enxebre, anque de vez en cando cheira un pouqui? a castel?. A versificaci? ?tam? man?ica e de bon xeito pra p?lle m?ica. T? versi?s que valen calquera cousa, e non podo resistir o deseio de dar a conocer algun. Escarrancho ?libro —con perdon— e ? vultuntun saco este anaco d'o duo qu'entre Marica e Xan cantan n-o cuadro segundo d'o primeiro auto: 

"XAN"

Si xa ti?s
N-os ollos as bago?as
Dispostas pra m'enga?r,
Y-?vertelas
Procatabas que con elas
Meu amor ibas pill?,
Pra de cote
Deixarme sobr'o ga?te
A ilusion d'aquel querer,
?A qu?fer?s
O meu peito con fals?s?
?Trasn'ou demo de muller!? 

?Pode darse algo mellor? Eu penso que non. Nin o lenguaxe nin a rima poden mellorarse, pois ademais d'a facilidade que revelan n-o autor, te?n o gusto gallego, d' unha maneira moi marcada y-enxebre.
O falado, ?decir, a prosa, t? un encanto, unha forma tan natural, y-un coorido tan gallego, que n'hai mais que pedir. Mil lembranzas esperta iste libri? ?leer os modismos tan pr?eos d'a nosa lingua como por exempro:— ?A?que xente! —O que ?hoxe —Ser son o demo —?Seique t? gana de leria? —N? pois il.? etc., etc.; todo moi natural e todo puramente com'?qu'en Galicia se fala.
Mil cousas boas pod? asinalar n-o aprop?eto d'o compa?iro Chum?, pro te? medo de cansar os meus leutores. Copearei s?ente ista man?ica par?a qu'enxerga un rapaz que preside n-o cuadro "Emigracion" ?un fato de rapaces que saen ?scena vestidos con puchas de papel y-escopetas de cana, pretendendo asemellarse ?unha compa?a de tropa; par?a que parece feita pr'as circunstancias porque a Espa? atravesa hoxe. Eiqui a tedes: 

"RAPAZ.

?Media v?ta pol-a dereita.... derei....! Alto....! ?No seu lugar.... descansen! (Pasalles revista un por un.)
?Compa?iros! (Ap.) Botareillel-a par?a que, pr'o caso, m'ense?u ?te meu tio Xerome. (Con moita enerx?.) A patrea gallega ch?anos a defendel-o fog?. Aventureiros de mala facha lixaron a n?a bandeira e faise mest? que cada migalla de pringo se labe co'a sangue de c? coraz? enemigos. Non temamos ?n?aro nin ? ventaxas d'o armamento. Con p?as de figueira escorrentaron os betanceiros a miles de foraxidos mouros, cand'o famoso tributo d'as "c? doncellas": con fungueiros e fouces, si n-hai outra cousa, escorrentar?os nosoutros ? zumezugas d'o dia. Pardo de C?a vixila os nosos pasos; Viriato-o-R?ulo-rec?danos o seu linaxe; os fusilados n'o Carr?, amostrannos seu valimento. Prob?os, p?s, que somos dinos de leval-os n?es que d'esos guerreiros h?damos; Ioit?os, com'? valentes d'o Medulio y-o Ponte Sampayo, e si a forza d'os alleos pode m?s qu'a rosa, morramos apreixados ?bandeira d'a p?rea, como morreu o batallon literario de Santiago n'os montes d'o Vierzo. Galicia, enton, bendecir?os n?os n?es: pedir?vinganza ?ceo, e desd'o fondo d'a cratedal de Santiago erguer?e fero o h?oe de Clavixo, pra machuc? ba?'os cascos d'o seu famoso cabalo ? asesinos d'a honra d'a p?rea. ?Compa?iros! Que nosos fillos non s'avergoncen nunca de que lles dimol-o ser; pele?os como bos gallegos, e namentras te?mos alento berr?os por chaus e penedos en son d'aturuxo ?Viva Galicia!" 

Siga o autor de "Non mais emigraci?'' o cami? comenzado por don Farruco d'a Igresia, o de donar ?literatura gallega obras dram?ecas que influir? moito pra erguer a lingua gallega; e te? en conta que recoller?aprausos ?bau, comenzando eu por darlle os primeiros, qu'anque d'un compa?iro, non son aprausos nados pol-a amist? si non pol-os seus merecementos.


Roque d'as Mari?s
Habana, 6 d'Outubre de 1885. 



(1) Curros Enriquez (N. do A.). 

Fonte: Biblioteca Virtual Galega