A capela de Santa Olaia (Santa Baia) Gul?s, Ponteareas

por Andr? Fuertes Palomera

Extra?o da publicaci? editada pola "Comisi? para a Conservaci? e Incremento do Patrimonio Com? de Gul?s", n?ero I , setembro 2003. 

Agradecemos a Jos?Cerqueira Groba, amigo e colaborador noso, por achegarnos este material e poder difundilo.

Nunha acepci? moi ampla do concepto, o legado hist?ico ?resultado de acontecementos de moi distinta natureza (pol?ica, relixiosa, econ?ica, art?tica...) que configuran o que hoxe se entende por Patrimonio da Humanidade.

Ao longo do tempo, os homes fomos producindo mostras art?ticas m?s ou menos importantes, que son reflezo da nosa actividade, e que revisten un incuestionable valor cultural todas elas.  Representan documentos valiosos para entender e por que e o como da nosa existencia.  

Estas mostras m?s ou menos art?ticas e importantes constit?n unha forma de comunicaci? dos sentimentos, das inquedanzas, das vivencias e do ambiente social, e este ?o xeito de transmitir todo iso ? xeraci?s futuras.

A historia foi pr?iga en acontecementos que nalg?s momentos foron m?s propicios e noutros menos favorables ?conservaci? dos bens culturais. Unhas veces pola desidia, outras polas intervenci?s inadecuadas, en moitas ocasi?s como consecuencia do fanatismo e dos actos vand?icos, e sempre pola ignorancia (que ?a nao de todos estes feitos) o patrimonio dos pobos sufr? danos e foi v?tima do deterioro e da ru?a, ao que tam? contribu? a acci? implacable do tempo e da natureza.

Na actualidade, nos finais do s?ulo XX e comezos do XXI, por fin a sociedade tomou conciencia da s? obriga de respectar e tutelar as sinais representativas da cultura e da vida dos pobos, e de que as testemu?s do pasado da sensibilidade dos nosos pais e, polo mesmo, te?n un posto de grande importancia entre os valores que n? temos que preservar coma un modo de defender a propia identidade.

A investigaci?

Cando Francisco me indicou que buscara informaci? respecto ?capela de Santa Eulalia, da nosa parroquia de Gul?s, pensei que ser? un traballo sinxelo, tendo en conta que grande parte das parroquias da nosa di?ese est? estudiadas, xunto coas s?s capelas, no manuscrito de ?ila y La Cueva, Historia civil y eclesi?tica de la ciudad de Tuy y su Obispado, escrito no ano 1852, que se atopa no arquivo diocesano.

A mi? sorpresa foi grande ao comprobar que, despois da historia de construcci? da actual igrexa, soamente fai referencia ?capela de San Cibr?, pero non di nada de Santa Eulalia nin de San Marti? de Couso. 

O mesmo pasou nas outras historias da di?ese ? que tiven acceso. Ao non atopara nada no arquivo diocesano acud? ao arquivo do Bispado. Al? xa foi outra cousa.

Na carpeta de referencia de Gul?s hai uns folios manuscritos que son a transcrici? e traducci? de dous rescritos pontificios do Papa Alexandro VII. Os orixinais, en pergamino, est? depositados na parroquia de San Xi? de Gul?s. Este tipo de documento ?a expresi? dun acto xur?ico singular e unilateral que emite a autoridade competente por escrito e que concede un privilexio, unha dispensa ou unha gracia a unha persoa ou a un grupo de persoas.

Ambos documentos est? datados en Roma o d? 30 de setembro de 1665. Como ?normal o idioma usado neles, por ser documentos oficiais da igrexa, ?o lat?.

Do primeiro deles podemos extractar os seguintes par?rafos que fan referencia ao noso lugar:

"Querendo dar lustre ?igrexa da Contrar? de Santa O/a/a (Eulalia) do lugar chamado San Xi? de Gul?s, da Di?ese Tudense, e o altar da mencionada Confrar? nela situado [...] concedemos e induixentemente outorgamos que cando |queira que un sacerdote [...] celebrase no expresado altar a Misa de Defuntos..." 

No segundo documento nos di: 

"Concedemos misericordiosamente no Se?r Induixencia Plenaria [...] a t?olos fi?s cristi? de ?bolos dous sexos que [...] visitaren devotamente [...] a igrexa da Contrar? de Santa O?la do lugar chamado San Xi? de Gul?s da Di?ese Tudense..."

Destes rescritos podemos deducir algunhas conclusi?s que nos parecen de interese para todos os gulanseses.

A primeira ?que, xa no ano 1665, Gul?s constaba como parroquia cun reco?cemento universal, xa que en dous documentos ofici?s da Igrexa se lie conceden unhas gracias especi?s. 

A existencia dunha Contrar? adicada a Santa Olaia, da que desco?cemos a s? fundaci?, finalidade e membros que a formaban. 

Esta Confrar? tina a s? propia igrexa aberta ?culto, con altar consagrado no que se celebraba misa varias veces ao ano, a lo menos na Conmemoraci? dos Fi?s Defuntos e na s? infraoitava (primeiro rescrito) e na festa de Santa Olaia (segundo rescrito). 


Pens?que calquera dos que nos sentimos membros desta comunidade parroquial de Gul?s t?onos que sentir orgullosos polo feito rese?do. Ser? convinte que alguns dos nosos xovenes con interese cultural poidera investigar a orixe e a existencia desta Contrar?, as?como os membros que a formaban e as obrigas que ti?n.

Algunhas persoas maiores a?da recordan as procesi?s que se realizaban o Xoves Santo ata a c?ela.  Poder?n ser os que deran pistas das distintas celebraci?s que ti?n lugar.

FOTO: Estado actual da capela de Santa Baia, co?cida en Gul?s como de "Santa Baia"

Outros documentos na nosa parroquia.

O investigador Domingo Cameselle Bastos no traballo La iglesia de San Juli? de Gul?s.1805-1865, que pub?cou no n?ero 2 da Soberosum, cita unha carta que o abade Manuel Garrido env? ?Sr. Bispo na data de 2 de xullo de 1831, no que tam? se fai referencia ?c?ela:


"... Con motivo de la construcci? de la construcci? de la nueva iglesia se habilit?para decir misa, celebrar los divinos oficios y tener el Sant?imo Sacramento en dep?ito en una reducida capilla inmediata a la iglesia parroquial con la advocaci? de Santa Eulalia y siendo ?ta de una muy reducida que apenas tiene cabida para cincuenta personas y siendo el.n?ero de almas m? de mil y tantas..."

No intre de rematar este peque? escrito, atopei tam? a referencia dun libro parroquial que est?depositado no arquivo diocesano e,nom?se Santa Eulalia. 1770-1890. Non fai pois tanto tempo que a?da se manti? esta Contrar?

Penso que tendo en conta todas estas pistas de investigaci?, non podemos ignorar este legado que os nosos av? nos deixaron e que tam? forma parte da nosa identidade como pobo de Gul?s.

O patrimonio non ?soamente un dereito que te?n os pobos como propiedade do mesmo, sen? que, sobre todo, ?a obriga que compromete a mantelo e transmitilo aos que venen despois ca nos. Por iso an?ovos a que apreciedes estas ruinas da c?ela de Santa Eulalia e as mante?des vivas no seu entorno para que os nosos rapaces non esquezan que te?n unhas ra?es profundas na historia de Galicia e da igrexa nesta terra.