Reparación inversores tensión energia solar Valencia

Galicia espallada

Unha recolleita da cultura galega

Literatura, historia, arte, música, gastronomía, galeguismo, tradicións, lendas, costumes, emigración

?memoria de Manuela Via? (1929-2013)

24 de xu? :A noite meiga de San Xo?

A noite de San Xo?  

lumeA fogueira  

A ETNOGRAF?  

Lumerada  

Herbas e cachos  

Ditos e refr?s  

O ba? da media noite  

A frol da auga  

O orballo


A noite de San Xo?, o 24 de xu?,  ?hoxe unha das festas m?s ricas en lendas, superstici?s e costumes que acocha o noso folclore, a nosa cultura. Antes de ser cristian?ada,  era unha relixi? popular na que os esp?itus do mal actuaban na escuridade con obxectivos mal?olos na percura dalgunha victima.

Pretender sabe-la or?e desta liturxia ser? perderse nos estadios m?s ancestrais da vida mesma. Quiz?s poder?se remontar ? civilizaci?s prehist?icas e sobre todo dende que o home se decata do movemento de translaci? ?redor do sol que anualmente recorre o noso planeta. Dita observaci? puido ser consolidada cando a humanidade logrou "domesticar" o lume. 

0 dia no que o sol atinxe o maior tempo de esplendor dase o 21 de xu? , fen?eno natural co?cido como "solsticio vernal ou de ver?". A partir de ent?, o tempo da claridade solar vai diminuindo paseni?mente ate o solsticio "hienal ou invernal" no d? de San Silvestre. De seguido, a luz diurna vai "increscendo" ata repeti-lo ciclo .

Segundo a defin? don Eladio Rodr?uez G?zalez no seu Breviario enciclop?ico: "Na noite de San Xo? parecen realizarse t?alas marabillas. Ac?dense nas cidades, vilas e aldeas as tradicionais lumeiradas, arredor das
cales canta a mocidade, baila e brica por riba das chamas; pasan logo os gandos para que reciban o orballo de San Xo?, cando xa as fogueiras esmoreceron, facendo que as redes reciban o remol a?da fumegante; p?ense ?relento herbas e plantas recendentes, mergulladas en auga, e nesta auga sandadora l?ase ?ma? seguinte toda a familia, na Fogata de San Xo? crenza de ver curadas as erupci?s do cute que padecen; t?anse ? doce da noite as nove ondas do mar  polos que viven preto; non poucas persoas acoden ?praia m?s cercana, malia teren que percorrer unha distancia de d?s a tres l?oas para recibi-las salut?eras ondas; chimp?dose nove veces ?r? os ribeir?s do Mi? ?d?as doce da noite, cren que esas abluci?s lles ser? beneficiosas. 

As mozas solteiras botan a clara e a xema dun ovo nun vaso con auga, que po?n ?relento para observar ?sa?lo sol as formas caprichosas que adoptou o contido e deducir diso a profesi? ou oficio que ter?o desexado noivo ou o futuro esposo; hai quen cre que as meigas aproveitan a noite de San Xo? para dirixirse polos aires ? seus concili?ulos de Sevilla ou do noso areal de Coiro; e tales virtudes salut?eras e purificadoras te?n as augas nesta noite ?ica, que tam? pos?n facultades prol?icas para a moza que acade coller a chamada Flor da auga fr?. En non poucas aldeas galegas moitas persoas adoitaban madrugar para ver por un cristal afumado como o sol nace bailando na madrugada dese d? vizoso en prodixios. A mocidade das aldeas, aproveitando as sombras, ded?ase a cambiar de sitio e saca-las cancelas dos seus gonzos, os carros, os apeiros de labranza e t?olos enseres que poden levar duns sitios a outros m?s ou menos afastados; deste xeito aparecen pola ma? na eira dun veci? o que estaba recollido no alpendre doutro; e as?trasladaban ?Veiga vella os efectos dun veci? da Veiga nova; e a?da atrancan as portas de moitas casas para que os moradores non poidan sa? doadamente delas. Nas poes?s dos trobadores medievais fanse referencias adoito a estes costumes que xa ent? eran propios de noite e de d? tan sinalados".

O ANIMISMO

De non perderse unha grande parte da tradici?, os elementos esot?icos utilizados para transmiti-las propiedades, atribuidas ? esp?itus desta relixi?, ser?n innumerables. De t?olos xeitos, haber? que agrupalos, ben por unha casu?tica com? ou dentro dunha simbolox? moi significativa. Destes, os princip?s ser?n:

A AUGA

Elemento de gran limpeza que segundo o seu estado p?enos liberar das enfermidades cut?eas (orballos); dos malos auga esp?itus (auga bendita), e incluso pos? poderes fecundativos (auga mari?). 

S?hai un tipo de auga refuxada e que o saber popular soubo refranar perfectamente ?dicir:

 "A chuva de San Xo?, tolle o vi? e non colle pan".

O LUME

E outro dos elementos purificadores que queima as impurezas e as malas herbas. 0 resplandor das labaradas no seo da noite, descobre os dia?s ocultos na escuridade. A calor desprendida das lumaradas semella recualos ate facelos fuxir.


AS HERBAS

Popularmente ben co?cidas polas s?s propiedades curativas, medici?is, purgativas e mesmamente perigosas. A ciencia popular soubo identificar moi ben aquelas nas que as divin?ades transmit?n os atributos milagreiros, otorg?dolle a cada pranta ou herba unha finalidade concreta e diferente. Hoxe as investigaci?s no laboratorio relegaron o uso das prantas ?consumo de productos diet?ticos; pero ser?a propia investigaci? quen lograr? nun futuro non moi lonxano, o verdadeiro valor cent?ico e medicinal das mesmas.


OS PENEDOS, ENCRUCILLADAS, LAGOAS, CASTROS E OUTEIROS

Non son m?s que lugares de culto, que a cristianizaci? transformou en altares e cruceiros. Nestes s?ios man?est?anse fisicamente os mutados en fadas, bruxas, dia?s, cobras, santa compaha etc. etc. Aparecian en d?s tan s?alados como o San Xo? ou Noiteboa para face-los conxuros e feitizos. 0 mortal que conseguira miralos arrisc?ase a todo. Desde enriquecerse, na maioria dos casos, de acadar co desfeitizo, ata desaparecer ou morrer se non o lograba.


A ETNOGRAFIA

0 desco?cemento, nas culturas pasadas, da mec?ica do sistema solar, fixo imaxinar unha mitolox? "an?ica" para propio convencemento. Nela, as divinidades expresaban a s? vontade por medo de seres e accidentes Bosque en Cervantes xeogr?icos, tales como animais,fontes, lagoas, ?bores, penedos, outeiros etc. Restos desa creaci? animada ainda peduran entre  n? e p?ense atopar nas festas, superstici?s, lendas, contos e dem?s folclore. Sen embargo, estes vestixios perderon toda a connotaci? ancestral, e os m?icos poderes de fecundaci?, sexuais, curativos e espirituais fican relegados a escasos sectores do pobo.

Galicia conta cunha riqueza de lendas que falan de mouras, vellas ou fadas que saen na noite de San Xo? ? beiras das pozas e rios. Pousan enriba dos penedos ou perto das ermidas. Mentres esperan a algu? que poda desencantalas alisan os longos cabelos dourados cun pente de ouro. Estes m?icos persoaxes adoitaban relucir mantas cheas de ouro, moedas e xoias ben espalladas a fin de seren asolladas coa chegada do mencer. 

Hai outras que falan de desfeitizos : aquel que lograra desencantar a unha moura xeralmente ser? gratificado con importantes cantidades de ouro. Estas connotaci?s de deusa "Fortuna" pod?n aparecer en diferentes formas, tales como: Coller a gali? dos pitos de ouro; atopar o tesouro que gardaban as fadas  ; ou mirar un pi?iro convertido en ouro.Festa de San Xo?

Am?s destes legados orais, cabe suli?r un referenciad?no monte de Os Remedios (en Moa?) que est?directamente vencellado ?noite que nos ocupa, e di as? "Cando aparece a cobra na noite de San Xo?, deseguido saen as bruxas que brincan ?redor da ermida, para desaparecer coa chegada do mencer". Evid?ciase neste relato todo un aquelarre coa ?ica variante de sustitui-lo macho cabr? pola cobra. Lembrar que a serpe ?un animal tel?ico, enteiramente ligado ?muller e todo o feminino: sensualidade, fertilidade etc. Goza da peculiar dualidade de poder ser un becho tanto beneficioso como perigoso.


CARREXAR A BROZA

A preparaci? da fogueira faise con antelaci? de varios d?s e ? veces ata un mes. Realmente a animosidade empeza cos primeiros dias calurosos do maio "tolo" e ?cando os m?s cativos desprazanse ? montes, carreiros, tomadas, beiradas e testeiras das veigas. Van provistos de cordas, fouces, gallas e outros ?eis para roza-las silveiras,toxos, herbas e, cortar le? de ponlas e arbustos. A broza amont?se enriba dos ramalios de casti?iros, alcolitos ou xestas previamente cortadas. Cando se xunta un bo feixe, parte dos rapaces e rapazas fan a viaxe acarrexando a broza ?lugar onde se far?a fogueira.

Mentres uns portaban por adiante facendo firme nas cordas e troncos outros, coas gallas, axudaban por atr?. M?s que empurrar, imped?n que a maleza se ciscara.  A medida que se achegaban as v?peras, entraban en xogo a mocedade e mailos maiores. A estas alturas a broza acumulada requeria unha vixianza estricta por temor a que os rivais doutras fogueiras lle prenderan lume antes do dia sinalado. Sen d?ida era unha reminiscencia das rivalidades tribais. ?E probe daquel que cacharan intentando prenderlle lume!. ?Menuda tunda levaba!


A FOGUEIRA

Lume nunha fogataA fogueira de San Xo?, e por extensi? a de San Pedro, costume esta ?tima c?eque extinguida, simbolizan o astro solar. Os curros de nonos e nonas cantando e choutando ?seu redor, semellan unha inmolaci?.

O ?timo d? era obrigatorio carrexar loureiro para enterralo, afincalo e ir estrib?dolle a broza por todas partes . Logo de quedar firme pendur?anselle cartuchos de papel cheos de xofre.

A hora de prenderlle lume era todo un ritual. Nunha pequena fogueira a parte conc?transe t?olos rapaces que traballaron. Dictan normas xerarquizadas chegando incluso a acaloradas discusi?s para elixir o "xefe" . Unhas veces era escollido por m?itos de participaci?, e as m?s porque era un verdadeiro l?er.

Chegado o momento prend?n os fachos e o "xefe" era o primeiro en lle plantar, logo, o resto da rapazada secundao respectando a escala xer?quica e outras veces fac?nno de forma desordeada. Cando o lume toma corpo os loureiros comezan a fumegar e a soar no ar un agradable e continuo desacorde de estralazos, como se procuraran facer fuxi-los seres agoreiros.

As labaradas alcanzan e queiman os cartuchos de xofre deixando cair raioli?s de m?tiples cores.!Qu?espect?ulo!. Nenos e nenas, mozos e mozas, cantaban e brincaban o redor b?edos pola delicia do resplandor da fogueira e desafiando a calor que dela se despedia, e que fai recuar aos maiores. Hab?quen se sentaba a car? da fogueira para formular un desexo. A medida que o lume da cacharela vai minguando, av?ase con broza da reservada. No caso de ser moita, sempre se deixaba algunha para a de San Pedro.

Actualmente o loureiro ?sustituido por un pau alto ?que se lle pendura un moneco e vaise a pedir polas casas le?, m?eis vellos, caixas de frutas e cartos para gasolina e petardos. A madeira recollida ap?ase ? pau como si fora un palleiro.

Xa esmorecida a fogueira, os valentes tentaban cruza-los braseiros en carreiras, chimpos, ou utilizando os taboleiros para non queimarse. Antigamente fac?se o mesmo, pero co prop?ito de cura-las aireadas, fuxi-las bruxas, saca-lo dia? do corpo, curar mal de ollo e como se dic? "S?vame lume de San xoan, para que non me trabe cadela nin can".

Tam? hab? quen queimaba unha peza de roupa persoal para evitar que non fora pose?a pola bruxas. Hoxe, o salta-lo braseiro non deixa de ser un acto de valentia e temeridade. Xeralmente estas normas estaban arraigadas en expresi?s espirituais e curativas.

Tampouco ?descartable darlle alg? contido gastr?omico. Estamos na ?oca da recolleita da pataca e hab? quen as botaba, sen pelar, nun recuncho da fogueira. Sen deixarse queimar, os cachelos com?nse quentes. E tampouco debe esquecerse o refr? popular que di "Polo San Xo? a sardi? pinga no pan", de millo por suposto, e se ?n acompa?das dunhas fechas do vi?o de a rente a parede, !mellor que mellor.! Logo os cantos, bailes, pandeiretas, gaitas e acorde?s. A festa estaba servida.Agora estendeuse o senso gastron?ico e ?f?il contemplar ? veci?s asar mexil?s, chinchos, sardi?s, chourizos, e inclusive facer unha churrascada. Para rematar unha queimada.

Cachela de San Xo?. Debuxo de Castelao

Cachela de San Xo?, debuxo feito por Castelao

lumerada

Son tradicionais en Galicia na noite que para o pobo galego ?a noite dos misterios:a noite de San Xo?. Encol delas  brincan os nenos, mozos e persoas maiores, porque cren que, deste xeito, curan as doenzas da pel, afastan os maleficios e evitan certos padecementos, sempre que o n?ero de saltos sexa impar. Nunhas comarcas cren as doncelas que casar? durante o ano se ?saltaren non tocan a chama, e se esta lles toca, non atopar? home de contado.

Noutras partes te?n a certeza de que precisan saltar nove veces unha mesma lumerada para que acaden os seus desexos. ? nenos p?anos espidos dun a outro lado, envolv?doos logo nunha saba de li? sen mollar. Xeralmente o padri? d?a criatura ?madri? e esta v?vello dar ? padri?, e as?sucesivamente; de faltaren estes, chaman a tres Mar?s que os substit?n dicindo cada vez: doente cho entrego, dev?vemo sano.

Cando xa s?quedan as cinzas da fogueira fan pasar encol dos rescaldo os gandos maiores para preservalos de meigallos. Nos s?ulos XV ?XVIII fac?n en Santiago de Compostela pequenas lumeradas nas portas dalgunhas vivendas ?paso das procesi?s de Semana Santa, que ent? se verificaban a altas horas da noite. A finais do mesmo s?ulo XVIII o cabido compostel? alumeaba a praza do Hospital con varias lumeradas durante a noite anterior ?d? do Ap?tolo, para o que mercaban por carros os billardos que hab?n queimarse.

AS BROMAS

A medida que a fogueira se vai extinguindo, a mocedade forma pandillas que saen a "atracar as calles, para que non pase naide". Recorren barrios e parroquias entre cantos e berros acompa?dos polo ruido de tarteiras vellas e outros  cacharros.

0 propio da noite era "andar ? cancelas". Pero tampouco quedaban atr? os carros, xugos, chalanas, arados, e mesmamente se met?n co gando recollido na corte. Pola ma? seguinte era doado ir ?adro da parroquia a busca-la cancela que faltaba do seu sitio.Non obstante, hab? gracias con m?s retranca e de morbo sospeitoso, que en nada lle gostaban a aqueles veci?s que entre s?non se levaban ben. Pois xa ten acontecido en Meira de lle troca-los burros das cortes durante a noite.

?Qu? non ten mirado  as chalanas atravesadas para non deixar lavar, atravesar paus nas carreteras, nos cami?s, cambiar as placas do veterinario polas dos m?icos e practicantes, colocar carteis con t?ulos de pel?ulas alusivas a persoaxes populares ou a entidades locais, cagarlle nos cachos das mozas, petar nas portas, intercambia-los portais dos noivos que ?n casar, esconde-las macetas, ir ?froita madura deste tempo como as ameixas, n?peros e peras de San Xoan, e un sinfin de falcatruadas m?s. Esa noite todo estaba perdoado e isto xa ven de moi atr?, pois consideran os etn?rafos que se fac? como un ritual dos ataques do mal para fomentar o caos e o desorde.Hoxe en d?, hai bromas que se escapan do senso l?ico e humor?tico e t?nanse en gamberradas de mal gusto, perigosas e costosas que poden provocar accidentes, incendios e ata causar mortes a animais maltratados.

Quizais falle algo de imaxinaci? como cando amarraban un burro ?cadea do campanario e lle pu?n as hortalizas fora do seu alcance para que ? intentar comelas fixera repica-las camp? durante toda a noite.

OS BA?S

Farto ?sabido da importancia da auga no aseo e limpeza persoal, como xa quedou refrexado no capitulo do animismo. Pois ben, nesta l? nova estaban moi difundidos os ba?s a partir das doce da noite na auga do mar que, adem?s de Fonte de auga "purgar", ten propiedades preventivas (rica en iodo) e est?impregnada por un senso libidoso de especial influencia nas parellas de noivos, quenes, ceremoniosamente, acochaban o seu an?imo amor? na escuridade nocturnal coa complicidade do leve luar.Non ?descartable que os v?culos sexuais incidiran na crencia de que certas ondas do mar te?n propiedades fecundativas.

Outro dos m?odos para cumplir un desexo era saltar doce maretas ? doce da noite. Costume moi respetada polas mulleres est?iles. Por outra parte, t?ense recollido testemu?s referidas a mulleres que para purificar o sangue tir?anse ispidas, a volear, sobre comareiros humedecidos polo rocio da noite. Hai crencias de que o orballo sanxoaneiro serve para preservar da polilla a roupa de inverno, sempre que se pasara previamente polas herbas h?idas.


AS HERBAS E OS CACHOS

As tradici?s populares non asumidas polo cristianismo foron combatidas por Marti? Dumiense, obispo de Braga no s. VI, m?s non puido impedir que herd?amos costumes como a de ir a por auga emanada de sete fontes para face-lo cacho.0 cacho consiste en recolier herbas e plantas de eficacia medici?l e arom?icas, o seu agradable cheiro e repudiado polos esp?itus mal?icos. A tradici? oral insiste en que o cacho sirve para quitarnos o demo do corpo, alonxa as bruxas e cura a envexa.

Hai varias clases de herbas que se utilizan para isto, sendo as m?s reco?cidas as seguintes: Tromentelo, folla de cana, choupo (ollo de prata), ruda, herba luisa, manzanilla, ortel?, mildrastes, fiunchos (anises), herba de san Xo?, espadaina, puenso, herba lemona, lirio, romeo, ourego, loureiro, allo, rosas, follas de nogueira con tres noces, fento rizado (peineta), herba do Carme, silveira, folla de figueira, folla de olmo, folla de laranxeira, malva-rosa, hortensia,folla de vi? blanca e outras.

O fiuncho

O fiuncho, unha das sete herbas b?icas usadas na noite de San Xo?

Seleccionadas as herbas, am?ranse nun feixe ou mollo e col?anse nunha tina, caldeiro ou palangana cheas de auga. D?xanse fora pola noite, segundo crencias cristianas, para que San Xo? os bendiga, pero iso non ??ice para colocar uns cardos ou silveiras enriba do cacho e as? evitar que o demo cague nel. Tam? hai quen lle votaba chavos.

Na parroquia de Domaio tam? se pu?n nas fiestras, portas, tellados e chimeneas para impedi-la entrada das bruxas. Tradici?s parecidas falan de colocar toxos nas portas, cruces de madeira ou pintadas de negro para rexeita-la Santa Compa?.?erguerse pda ma?, s?ase un pouco de auga verde e de bo cheiro. L?ase a cara, p? ou todo corpo, purificando a pel, e a veces protexe das enfermidades pulmonares.

MalvaA herba s?ase durante varios dias ?sol para ser utilizada logo en m?tiples remedios caseiros. Deses remedios seleccionamos a seguinte mostra ilustrativa:  a ruda, herba luisa e manzanilla, contra os dores de barriga. A hortel? e mildrastes contra os picores das estrugas.

 As follas de nogueira con tres noces, cura as chagas do corpo. 0 romeo cocido con vi? curaba as dores de gorxa, barriga e tam? as dores do gando, e sin o vi? era boa para o reuma, nervos e resfriados. Loureiro e allo tr?lanse para limpa-las aireadas e contra o reuma. 

Contra as aireadas tam? se usaba o fume das hebas do cacho. A herba de San Xo? limpa a cara de grans. 0 tromentelo era bo ant?oto para evitar a ca?a do pelo.Respecto a esta ?tima, recolleuse na parroquia de Domaio a seguinte estrofa:



"Dime rapaza bonita
?Con que te lavas o pelo?
Cunhas herbas do monte
Qu?f? chaman tromentelo!.



DITOS E REFR?S

Son frases feitas, en prosa ou verso, baseadas na observaci? dos fen?enos naturais e que a sabidur? humana proverbia, dun xeito categ?ico a filosofia popular. 

Os principais refr?s sanxoaneiros recollidos din:



En san Xo?, as bruxas fuxir?. 
- S?vame lume de san Xo?, para que non me trabe, nin cadela nin can.
- Na fogueira de San Xo?, todos caen ?chan.
- A noite de san Xo?, pasaralo ben, e o d? seguinte, mal.
- Na noite de san Xo?, non te deites ata a ma?.
- No san Xo?, na palangana cagar?.
Se queres roubar un portal polo san Xo?, come moito e sobre todo pan.
Na noite de san Xo? rapaz, rouba portais si eres capaz.
En san Xo?, cardos dan.
No san Xo?, peras na man.
No san Xo?, as peras caen ?chan.
A auga de san Xo?, tolle o vi? e non da pan.
No san Xo?, fouci? na man.
Os allos postos no san Xo?, son dentes de can.
Cebolas en san Xo?, cagallas de can.
Na noite de san Xo?, bebe vi? e come pan.
Polo san Xo?, a sardi? pinga no pan.
0 coe? polo san Xo?, e o pavo polo Nadal.
Quen auna (xexuna) polo san Xo?, ?tolo ou non ten pan.
Ma?s de san Xo? unhas corren e outras van.
En maio, d?tome e caio. En san Xo?, d?tome no chan.
Na noite de san Xo?, fai o que todos fan.
Polo san Xo?, as nove co d? dar?.
Polo san Xo?, a vella preguntar? cando vir?o ver?.
0 dia de san Xo?, ?o d? m?s longo do ver?.
Polo san Xo?, calquera burro ga? o pan.



- Textos de Xos?C. V?laverde Rom?, Xu? 1991


As "cancelas" 

Na noite de San Xo?, nas m?s das aldeas de Galicia, os mozos "andan ? cancelas". Consiste en ir uns cantos xuntos, ou todos, polas casas dos veci?s, entrar nos curros, nos pendellos e nas cortes, coller os carros, os xugos, os arados, grades, escadas e trebellos de toda caste, sin que os donos se enteren, e levalos. O que fan co?es var? aseg? os lugares ou aseg? a idea que se lles ve? ?cabeza: o m?s com? ?polos todos xuntos nun sitio onde toda a xente os vexa ?ma?, sexa no adro da eirexa, sexa na praza ou no campo da festa, sexa nun cami? por onde pase moita xente; ? veces, p?enos atrancando o cami? principal, pra que ningu? poda pasar, ou mesmo atrancan os cami?s con ?bores ca?os, trabes, le? ou calquer impedimento. Ou meten os carros e os trebellos nun r?; ou levan os dunha casa pra outra ?o contrario. O caso ?facer r? ?xente e que os donos leven ben traballo pra recoller as cousas e volvelas traguer pr?seu sitio. Dende logo, que ningu? se pode encabuxar por esta broma, sinon levala a ben e celebrala moito. 

As fogueiras 

Ch?anse lumes, lumeiradas, fogueiras, cachelas ou cacharelas. Alc?dense xa nas primeiras horas da noite, desp?s da cea.  En moitos lados alcenden iste lume con le? e ramallosa canto m?s verde millor, de modo que dea moito fume, pois iste ?b?pra afuxentar as bruxas e os esp?itus ru? e pra purificar ?xente. En torno ? grandes fogueiras danza e canta a multitude, indicando o seu car?ter pruficador o salto dos mozos e mozas por riba do lume.  As fogueiras, como as canci?s, resp?tanse unhas ? outras.As?pasan a noite cantando e dando voltas arredor do lume, ou brincando por riba da fogueira uns atr? dos outro, sin medo de se queimaren, facendo invocaci?s como 


"Salto por enriba
do lume de San Xo?
pra que non me trabe
nin cobra nin can"


Nalg?s sitios, as moza que brinquen por riba da fogueira, sin tocar nas flamas, din que se casan dentro dun ano.  Pra ben ser, compre saltar varias veces, sempre en n?ero impar, recitando a f?mula e saltando unha vez pra un lado i outra vez pra outro. 
A danza das cacharelas O acto de saltar ch?anlle en moitos lados salvar. O millor, sobre todo pr? que est? enfermos, principalmente de pel, ?brincar en pelico, ou sexa encoiro, pr?cual os dem?s que est? al? ret?anse. Tam? pasan ? nenos por riba do lume, entre o padri? e a madri?, ou ben as consabidas tres Mar?s, empregando a co?cida f?mula: "Enfermo cho dou, dev?vemo sano"; logo env?veno nunha saba de li? que non fora mollada. 


A danza das cacharelas


Enfeitar as casas 

?tam? costume po?r espetadas nas xuntas das pedras na parede das casas, penduradas nos corredores ou sinxelamente pousadas no peitoril das fiestras, herbas e frores do tempo, que aparecen al??ma? cedo, semellando adornos. Nalg?s lugares esto ?un obsequio que lle fan os mozos ? mozas quenes, unha vez cumprida esta obriga, x?tanse entre eles e van cantarlle as copras que a inspiraci? do momento lles fai sa? das gorxas. Tam? se fai o mesmo coa intenci? m?ica de escorrentar dia?s e meigas.

O ba? da media noite 

Na noite de San Xo? enviv?ese e colle maores virtudes que nunca a auga das fontes santas e milagreiras. Polo tanto, esa auga v?vese como un remedio universal que compre aproveitar met?dose nela ou, sinxelamente, lav?dose ? doce en punto da noite. 


augaO peor ?que tam? as bruxas fan usanza da auga destas fontes. Miden e reparten a auga de cada veci?, mais si queren mal a alg? b?anlle a auga polo lombo. Outras veces l?ana pra prepararen os seus meigallos. 

Tam? din que si, ?romper o d?, tocan na auga, descobren os seus segredos e quedan limpas da bruxer?. 

Non son somentes as bruxas das que din que andan soltas nesta noite milagreira sin? tam? os encantos, moitos dos cuales non se deixan ver m?s que na ama?cida de San Xo? . 

Por esta causa, o doente que vai tomar os ba?s nestas fontes t? que ter coidado de non se deixar levar do medo que lle po?n os aparecidos que pode atopar no cami?.


A frol da auga 

?un dos misterios m?s extranos e m?s po?icos da noite de San Xo?.

A fror da auga ?a que se colle ?raiar o sol a ras da fonte, como si fora a tona en que vi?ran ?superficie t?alas virtudes e maravillas. 

De certas expresi?s que aparecen en ditos e coplas deducen alg?s como se esta fror da auga fora tra?a por un p?aro no bico. Pode haber aiqu? un trabucamento co acreencia de que a pinga de auga e de orballo que na ama?cida de San Xo? trai un paxaro no peteiro e deita nunha fror ten as mesmas virtudes que a fror da auga. 


Tocantes a calquera das d?s c?ase a seguinte f?mula: 


D? de San Xo?, alegre,
meni?, vaite lavar,
pillar? auga do p?aro
antes do que o sol raiar.
Ir? o abrente do d?
a auga fresca catar
da auga do paxari?
que sa?e che ha de dar.
Corre, meni?,
vaite lavar
al?na fonte
te has de lavar,
e a fresca auga
desta ama?cida
cor da cereixa
che t? que dar
Se arraiar,
se arraiar?br> t?alas meigas levar?
se arrai?,
xa arrai?,
t?alas meigas levou
Peladas era
peladas ser?
todalas meigas
que andan polo chan.
Peladas son,
peladas eran
t?alas meigas
que andan pola terra.



Ler Romance da fror d?auga  (Manuel Murgu?)


As nove ondas 

O caracter purificador - e tam? fecundador - das augas ponse de manifesto na tradici? do ba? das nove ondas, de Ermita da Lanzada forte tradici? na praia de Lanzada, en Noalla - Sanxenxo. Ademais de ser un rito manci?iro e curativo do meigallo, ?tam? un rito de fecundidade que fai concebir ? mulleres est?iles. 

Hanse ba?r compretamente en coiro (segundo outros, en camis?) e as ondas que en realidade te?n valor, aseg? d?, non son nove sin? sete. 

C?tanas de d?s a nove, contando as nove pra colleren a ola grande, mais, en realidade, son sete as que toman. 

Nun romance popular que data sen d?ida do s?ulo XVI, a sabia, que denencanta ? que eran v?timas do sortilexio das meigas, ord?alles a purificaci? con estas palabras. 


Ide tomar nove ondas
antes de que saia o d?
e levar?es con vosco
as nove follas da oliva.



Na xurisprudencia irlandesa, a distancia de nove ondas foi a que se estableceu entre inimigos, coma se creesen que estas foran bastantes para purificalos dos seus mutuos odios. E, cousa singular, o primeiro que pronunciou esta sentencia foi o bardo Amergin, que as lendas fan ir de Galicia a Irlanda.

As herbas de San Xo? 

Nunha gran tina de auga b?anse rosas de t?olos tipos e certas herbas recendentes, e deixase toda a noite ao descuberto -prefrible sobre o tellado- pra que adequira o poder do Santo. Ao d? seguinte pola ma?n t?olos membros da familia, en especial os nenos, te?n que lavarse con esta auga milagreira, que, por certo, arrecende maravillosamente (ule a rosas, xa se ve)

?unha usanza com? a toda Galicia o recoller na tarde e na noite de San Xo? diferentes herbas e flores, botalas en auga e deixalas na auga ? sereno pra que collan o orballo desta noite pr?ma? lav?ense todos naquela auga. 

As herbas que se collen pra iste uso son: os sanxo?s, alcroques ou abrulas (dixital); o fiuncho ou fiollo; o codeso; o fento macho; o trovisco; ponlas de nogueira, ponlas de ameneiro ou amieiro; espadana; sabugueiro; romeu; malvas; Romeo artemisa; arz?s; rosas de nabo; ?ramo; herbas de San Pedro; rosas de s?rego; poutas de lobo; herba de nosa se?ra (matricaria); follas de carballo, casti?iro; rosmani?; perpetua; roseiras;... 

Esta auga, en que estiveron de remollo as herbas, t? propiedades manci?iras, m?icas, pra curaren dos aires lurpios, envexas, etc. e cosm?icas, para p? mais bonitas ? mozas e darlles boas cores e finura de pel. 

Na noite de San Xo?, se as mozas meten certas herbas debaixo do cabezal poden ver en so?s ?home con que van casar. 

P?ese saber a sorte dun ausente colgando no leito herbas de San Xoan e vendo pr?outro d? si est? verdes ou si secaron; as?iralle?que est? lonxe, ben ou mal. 

Tam? ?a noite propicia pra curaren ? nenos do engadino e das esbrilladuras. Fenden en dous un carballo e pasan ?rapaz pola fendedela, intervindo d?s Mar?s ou unha Mar? e un Xan, pas?dollo un ?outro tres veces decindo "Toma Mar? - Daca Xo? - Doucho crebado - Dar?mo S?". Logo atan o ?bore ben atado, aseg? estaba, e si solda ?que o neno cura, sin? ?que non cura. 

As sete herbas b?icas son : a herba de San Xo? que limpa a cara de grans, o fiuncho ?a que corre ? malos esp?itos, a herba luisa sempre foi moi usada para todo, especialmente para as dores de est?ago, o codeso ou piorno, o fento macho ?moi apreciado contra as tenias pero ten que ser usado con moito coidado pois ?velenoso, a malva ?ase para resfriados, bronquitis, problemas dixestivos, e o romeu para reuma, artrite, dores de gorxa.

O baile do sol 

Baila o sol
pola ma?n
de San Xo?.

San Xo? pediulle a Cristo
que nono adormentase,
para ver bailar-o sol
o d? da s? romaxe.

O d? de San Xoan, pola ma?n, o sol baila no firmamento, e ao seu ritmo bailan t?alas meigas da terra. 
Na noite de San Xo?, como na de San Silvestre, o derradeiro d? do ano, as meigas acostuman a ir a xuntanzas co demo, e a introducir meigallos no corpo das persoas. unha das maneiras utilizadas polas bruxas ?a traves do leite, polo que ?preciso gardalo en lugar que fique f?a do seu alcanzo.

O orballo 

As mesmas virtudes, e a?da maores, que as da auga desta noite, ten o orballo. Cec?s as das augas, as das herbas, as dos ?bores, lles ve?n do orballo, como indica a condici? de deixar as cousas ?sereo. 

Pra curar a sarna, durmen os enfermos en coiro, antremedio do centeo, pra colleren o orballo da noite toda; ou m?ense polas searas molladas ? ma?nci?, enantes de sa?o o sol; ou emb?canse a esa hora na herba dos prados; ou refr?anse contra dun carballo, ? doce da noite, deixando a roupa pendurada nunha ponla.. 
O orballo de San Xo? ?le moi bo tam? ?facenda, polo cual en moitas partes de Galiza s?ana pra que o tomen, ou fan que crucen un riachuelo (ou que pasen por riba das cinzas da fogueira da noite anterior). 

Herba de San Xo? O orballo desta noite d?virtudes, ou fai medrar as das herbas manci?iras polo que, recollidas nese intre, son moito millores. 

A?da acontece que o que non te? escr?ulos en se valer das forzas endia?das p?ese facer doadamente, nesta noite, cun demi? familiar que o obedeza. Pondo un lenzo ou unha servilleta de lamanisco por riba ou por baixo dun fento, at?aa ?ma? chea de demi?s pequerrechi?s. Esto debe ter relaci? co que se d?no Ciprianillo encol da semente do fento. No Ciprianillo, como nas Gacetas referentes ? tesouros, fanse moitas menci?s da noite de San Xo?, incluso como a m?s doada pr? desencantamentos. 

Tam? hai que falar da "sorte do ovo" : ? doce en punto da noite de San Xo? c?case un ovo e d?tase nun vaso de auga que se deixa desp?s ? sereo deica que ama?ce. Desp?s, ?ma?, vaise ver e o ovo tom? a forma unhas veces dun barco, outras dunha capela, outras doutra cousa calquera, e polo que al?se v?adiv?ase ben cal sexa a sorte se ha ter no ano, deica o d? de San Xo? do vindeiro, os acontecementos e traballos que se han pasar, o oficio do home con quen a moza ha casar, etc. 

Polo derradeiro, o orballo de San Xo? favorece tam? ? cousas inanimadas: posta ?orballo de San Xo? a roupa de l? non colle a couza ou traza, polo cual acons?lase, denantes de gardala nos armarios, p?a ?orballada desta noite. 

Autores ocultistas recollen tradici? m?s ou menos atinadas da Edade Media e do Renacimento; as?se fala do orballo en relaci? co sol e m?s cos astros, como si o orballo trouxera disolta a luz solar ou a enerx? astral; os alquimistas falaban do ros coctus, en relaci? coa pedra filosofal. Por outro lado, o orballo t? s? significaci? en certos sistemas de meici? naturista e similares, como na hidroterapia do Abate Kneipp, o cual aconsellaba os paseos ?ma?, cos p? descalzos, riba da herba mollada. 


A noite de San Xo? ?a noite m?s meiga do ano.



FONTES CONSULTADAS:


Textos de Xos?C. V?laverde Rom?. Xu? 1991

"Etnografia Galega", Xes? Taboada Chivite. Editorial Galaxia. "Os cubos astrais en Galicia" Fernando Alonso 
Romero. Brigantium III. Museo Arqueol?ico de A Coru?. "San Xo?". Gran Enciclopedia Gallega. Silverio Ca?da , "Etnograf?. Cultura espiritual" - Vicente Risco, "Galicia" - Manuel Murgu?, "Antropolog? cultural de Galicia" - Carmelo Lis? Tolosana, "Breviario enciclop?ico"- Eladio Rodr?uez G?zalez , Herbas de San Xo?