Reparación inversores tensión energia solar Valencia

Galicia espallada

Unha recolleita da cultura galega

Literatura, historia, arte, música, gastronomía, galeguismo, tradicións, lendas, costumes, emigración

?memoria de Manuela Via? (1929-2013)

O casti?iro de Pombari?s

Unha ?bore sen terra (Rozavales-Manzaneda)

 

por :   Tom?  Vega  Pato ( Debuxos e fotos do autor)

 

Artigo publicado na revista  "RAIGAME",  Nro. 3  (Novembro 1996)  editada pola Asoc. Castro Floxo de Ourense e impresa pola Dep. de Ourense



Casti?iro de Pombari?s

 

Nunha comarca con tanta tradici? e arraigamento do cultivo do casti?iro, como son as terras de Manzaneda, O casti?iro de Pombari?sforzosamente ti?n que darse especiais curiosidades en torno a esta ?bore que xogou tan importante papel na dieta alimenticia dos seus habitantes, influindo ademais na peculiar tipolox? dalg?s elementos que compo?n a s? vivenda ou construcci?s auxiliares, mobiliario, enseres, etc., e a?da nos costumes festivos, ou mesmo no entretemento dos nenos que atoparon no casti?iro elementos propicios para liberar a s? creatividade mediante a confecci? dalg? dos enredos cos que acostumaban xogar  (1). 

Dos abultamentos do tronco do casti?iro tam? se obti?n as bolas empregadas no xogo dos bolos propio da parroquia. 

Imos a ocuparnos aqu?de aspectos do casti?iro de notoria singularidade, remit?donos s??etnogr?ico e natural, xa que o caso concreto que describiremos presenta interesantes aspectos xur?icos que non son habituais na nosa investigaci? e que non dubidamos merecer? a atenci? doutros especialistas que no futuro se ocupen de ditos aspectos. 

Refer?onos a un xigantesco casti?iro de gran antig?dade, habendo que cifrar a idade do mesmo nuns mil anos  (2). Existe no lugar de Pombari?s moi pr?imo ?aldea de Rozavales na parroquia de San Marti? de Arriba. O acceso ?emprazamento do casti?iro faise pola estrada Pobra de Trives –Encomenda– Manzaneda, tendo que percorrer un pequeno treito a pe por bo cami?. Per?etro do casti?iro de Pombari?s

O chamadoiro de Pombari?s ?unha superficie poboada de grandes e fruct?eros casti?iros, situada nunha altitude media duns 700 m.s.n.m., cal cota se empraza no l?ite superior dunha franxa onde se observa un menor efecto da enfermidade denominada tinta.

Queda comprendido o devandito top?imo entre o lugar de Rozavales e os sitios de Chao de Pisco e A Espiuca, limitando tam? co cami? que leva ?serra, e que, ascendendo polo penedo Rubio, Chao de Pexa e o Piago acada a cume da Cabeza Grande.

FOTO: Persoas ?abrancando? o casti?iro de Pombari?s para estimaci? do seu per?etro

Pero a peculiaridade do casti?iro non s?se basea na s? lonxevidade, ou na s? descomunal corpulencia, a este respecto diremos que o seu per?etro, medido ? altura da vista dunha persoa de estatura media, aprox?ase ? 14 metros. Para ter unha idea m?s gr?ica diremos que se precisan dez persoas adultas collidas das mans, cos brazos extendidos para "abrancar" todo o seu contorno. Silueta da cara leste do casti?iro de Pombari?s

A peculiaridade m?s sobresa?te consiste no seu r?ime de propiedade que ?o de casti?iro sen terra. Estriba esto en que os propietarios da ?bore, ?dicir, os que se benefician da colleita dos "bullotes", producci? de madeira, le?, etc., non son os propietarios do terreo no que ten arraigamento e no que, ?s? vez, se practica ademais outro cultivo compatible coa recolecci? das casta?s. Sonnos co?cidos outros casos de casti?iro sen terra; na s? maior? secaron a causa da plaga da tinta. Por facer referencia a alg? destes mencionaremos en Manzaneda o do Lameiro da Aira, o das Regadas, o da Ponte Barxa e o das Cruces. 

 

FOTO: Cara Leste do tronco; silueta comparada.

 

A orixe dos casti?iros sen terra, segundo as pesquisas realizadas, deriva case sempre das partillas, quedando a terra de labor ou prado en posesi? dun herdeiro e o casti?iro na do outro. A este respecto conv? aclarar que non nos ?co?cido ning? casti?iro sen terra situado nun souto. Esta circunstancia obvia, polo tanto, a opini?, baseada m?s na hip?ese que na tradici?, de que este singular r?ime de propiedade te? outra posible orixe nun pr?tamo de di?iro ou especies, deixando a ?bore como garant? a xeito de hipoteca que en caso de incumprimento pasar? ?propiedade do prestamista. Non obstante enos co?cida, a?da que nun s?caso, outra forma de orixinarse a posesi? do casti?iro sen terra. 

Nun monte comunal de pastoreo algu? planta para a s? explotaci? persoal, sen obst?ulos polo resto dos veci?s, un casti?iro ou varios; posteriormente outro veci?, tam? sen oposici? comunal, "rompe" o mesmo terreo para sementar centeo; este ?timo ser?quen consolide a propiedade da terra, respet?dolle ? primeiro a dos casti?iros e por conseguinte da s? producci? e aproveitamento integral. 

En calquera caso o dereito ??bore remata coa s? extinci? natural, o que ? aceptado e respetado por ?bolos dous propietarios, salvo que se dea determinada circunstancia, derivada dun comportamento natural da ?bore o cal asegurar? o dereito ?continuidade do mesmo. ?sabido que os casti?iros debido ?acci? de certos organismos, como poden se-los fungos, larvas de insectos, etc., e cando o tronco ten certa corpulencia e idade, adoita secar interiormente ? descompo?rse, dando lugar ?que  co?cemos por caracochas. Cando esto sucede, e posiblemente por necesidades de arraigamento, o casti?iro bota raices no interior, das que xurde alg? rebento  (3) , ou brote, que cando conv? "gu?se" para substituir ?casti?iro matriz ou portador (4). 

Este comportamento natural do casti?iro da lugar ?aparici? da picaresca, de xeito que cando non se da a presencia do rebento de forma espont?ea, rec?rese ? veces ?introducci? subrepticia dun p? obtido por semente, a xeito de brote dentro da caracocha, as? cando este alcance o porte necesario, no caso de extinci? do casti?iro primitivo, e sempre que o fraude non sexa detectado permanecer?o dereito ??bore (5). 

Como remate diremos que o casti?iro de Pombari?s goza de gran popularidade dentro e f?a da comarca, sendo costume que os descendentes de emigrados da parroquia nas s?s visitas a Galicia ve?n a contempla-la ?bore cal co?cemento, mitificado, obtiveron por relato dos seus maiores. 

Na actualidade e despois da s? cesi? polos seus propietarios –familia Garc? Fern?dez– ?Xunta de Galicia, temos noticias de que este organismo proxecta levar a cabo diversas actuaci?s no contorno, en orde a unha mellor conservaci? e m?s f?il acceso ?casti?iro, as?como ?creaci? dun espacio para ocio e recreo. 

Como curiosidade engadida diremos tam? que a producci? de froito do casti?iro, segundo nos comentaron os propietarios anteriores ?familia que fixo a cesi?, era, nun ano de boa colleita, superior ? corenta ferrados, ?dicir uns 700 Kg. As?mesmo algunhas das trabes obtidas do casti?iro, e que se conservan en edificaci?s destes antigos propietarios, superan os trece metros de lonxitude. 

A ?bore chegou a ter simultaneamente ata cinco destas grandes p?as, o cal da idea do imponente aspecto que en tempos tivo, moi diferente ?actual, aspecto que previsiblemente non recuperar?nunca, xa que distintos factores, dos cales os principais foron o lume e os efectos dun vendaval, imposibilitaron a permanencia dunha fronde en tales condici?s, pois o actual tronco non soportar? semellante carga. 

falso rebento nun casti?iro

Introducci? dun falso rebento na caracocha dun casti?iro.

 

VOCABULARIO

 

Abrancar Abarcar, abranguer Bullote Xeralmente casta?, a?da que na actualidade o termo apl?ase m?s ? casta? asada no tixolo ou cacho. Chamadoiro Top?imo dun conxunto de eidos. Guiar Por titor e coidar un rebento, ou planta para que medre dereito e san. Romper Traballar, labrar por primeira vez un terreo para o seu cultivo. Tixolo Utensilio de ferro con mango e asa, no que se dispo?n rendixas para facilita-lo asado dos bullotes. Tam? se denomina cacho. P?se ?lume dependurado dunha gramalleira.

 

         OUTRAS VERBAS RELACIONADAS COS CASTI?IROS

Abano Utensillo para, mediante movementos alternos: arriba, abaixo, esquerda e dereita, separa-las casta?s secas da mui?. C?lese por d?s asas laterais e c?gase do pescozo mediante unha corda. Ten forma de media l? e leva un cerco semellante a un ladreal curvo que dimin? en altura dende o centro cara ? lados. Banduxo Abano. Bol?ara 1. Casta? abortada dentro do ourizo, s?consta dos tegumentos, sen froito interior.
2. Tributo que a xente da monta?, maiormente os queixalaos ti?n que pagar ? da ribeira (ribeiraos), pola posesi? de soutos e sequeiros. Consist? nunha cesta de casta?s. Cos cartos obtidos da s? venda celebraban os mozos unha comida co?cida por “conrobla”. Burgazo Casta? fresca cocida, para comer con leite. Caldudas Comida a xeito de potaxe, feita basicamente con casta?s secas cocidas. Mamota Casta? asada que quedou blanda, e non libera a casca con facilidade. Mol Dise da casta? seca que non alcanzou o grao suficiente de deshidrataci?, polo que non se garda. Era a ledicia dos rapaces durante a pisa. Mui? Tegumentos da casta? unha vez seca; sep?anse por medio do abano, sendo moi apreciados para face-lo braseiro, por arder moi ben. Pic? Pequenos anacos de casta? seca procedentes da pisa. Destin?anse a comida para os animais. Pisa Acci? de separa-la mui? das casta?s secas. Realiz?ase mediante golpes, para o que se met?n as casta?s nun saco que se coll? por dous homes polas d?s esquinas do fondo, e ergu?doo cun forte impulso golpe?ase contra o pis? reiteradamente. Para colle-lo saco polas esquinas fondeiras met?selle unha pataca e logo at?ase. Pison Especie de talleiro para a pisa. Polo xeral estaba doutado de p? de madeira. Zaranda Abano

NOTAS

 

(1) . T. VEGA PATO: “Dos enredos tradicionales de la comarca Navea-Bibei (Ourense)”. Bolet? de estudios Seminario FONTAN SARMIENTO, n? 11, Santiago (1990).

(2) . E. VIEITEZ CORTIZO. “El casta?” Caixa Ourense, Ourense (1996), p?. 35.

(3) . No caso que nos ocupa tam? se produciu este fen?eno como pode apreciarse nas fotograf?s.

(4) . Esto pode acontecer, non s?pola morte do casti?iro matriz sen? por outras causas como poden ser: excesiva corpulencia con escasa producci?, aproveitmento de madeira, necesidade de le?, etc.

(5) . Co?cemos un caso concreto que nos foi relatado por un dos fillos do autor, do feito no que foi introducido un falso rebento.