Carta de Castelao dirixida ao Partido Galeguista no interior
(Bos Aires, 7 de agosto de 1946)
Fonte de informaci?: "A Nosa Terra" , 2 de novembro do 2000, n?ero 959, p?ina 33. (*)
Castelao expresa neste documento varias discrepancias cos galeguistas do
interior, En efecto, considera que na detenci? de Pi?iro pola polic? puido
influir certo grado de imprudencia no xeito de operar dos galeguistas do
interior. Ofrec? o apoio econ?ico do exterior que se precisase e, a piques de
sair para Par? -aproveita para explicar as causas da demora na s? partida-,
indica ?PG que lle mandasen cartas a trav? de Bos Aires ata que non comunicase
o seu enderezo en Par?, e que prega que continuasen enviando informaci? ?
galeguistas bonaerenses; pero reclama menos xuicios e consignas e mais elementos
de xuicio para poder facerse el persoalmente a s? propia composici? de lugar.
Reclama un maior marxe de confianza e que se admitisen as suas valoraci?s sobre
o exilio, do mesmo xeito que el aceptaba as do PG sobre a situaci? no interior.
Tam? se amosa reticente en relaci? coa "consigna" do PG de colaborar con Pla.
Repr?halles que non aceptaran seriamente o Consello de Galiza e ped?lles que
non rebaixaran o car?ter da s? representaci? no goberno Giral admitindo que
el, como facian os ministros vasco e catal?, poder? considerarse como
representante de Galicia. Notifica que os partidos galegos de M?ico, con
excepci? dos socialistas, gracias a unha xesti? realizada por Rodolfo Prada,
comunicaran a Giral o seu apoio a Castelao.
"Te? concencia do meu deber, como galeguista, como galego, como
republic? e como home decente"
Bos Aires, 7 de Agosto de 1946
Meus queridos irm?s:
Contesto ?vosa carta do 14 de maio. Moito nos apenou a detenci? dos irm?s que
estaban en Madrid. Xa ti?mos co?cimento delo, por Iruxo; pero coid?amos que
non foran detidos por "galeguistas" e confi?amos en que se i?rase a saida de
Santiago a Par?. A decir verdade, non comprendemos como se obrou tan
elegremente, pois Santiago chegou a falar n-um mitin en Marsella, etc.etc.
Xustamente, eu escribiralle a Par?, contando con que non retornar? a Hespa?
ou que s?o retornar? para vivir na clandestinidade, como viven alg?s vascos
dirixentes, e por cablegrama anunci?alle a dita carta; pero el marchouse. Te?
no meu poder unha carta de Santiago que foi botada en Franza por correio
ordinario e que a escribeu dias antes da s? detenci?; nesa carta acusa recibo
da mi?, que lle escribira a Par? e que lle foi remitida pol-os vascos a
Madrid, e confesa que de ter recibido a mi? carta non houbese sa?o de Franza.
Era natural que non abandoase Par? mentras eu non chegara al? pois as?me
sustituir? provisionalmente no Goberno e cando eu chegase organizariamos de
verdade a representaci? de Galiza no eisilio. Dec?lle que por tel?rafo me
dixese se necesitaba di?iro, que eu lle remitir? inmediatamente. Foise e agora
non somentes est?preso, sen? que nos priva do seu extraordinario valimento,
ensum?donos a todos en tribulaci?s terribles. Este foi un golpe moi rudo para
m? e para todos cantos co?cen o caso. N? mantivemolo en segredo, porque Iruxo
d?onos que fora detido por asistir a unha xuntanza de sindicalistas, e
confiabamos en que sair? da Direcci? Xeral de Seguridade, ao comprobar que non
era un "comprometido"... N? dende eiqu?observamos a imprudencia de que ah?se
fai gala, pois non temos ideia de que os nosos nemigos sexan uns parvos. En fin:
este golpe foi terribel e compre remedialo como se poida. Se v? considerades
necesario facer unha campa? no esterior para salvar aos nosos irm?s(esto en
caso de que estean ameazados de morte)non tedes mais que dicilo. Se necesitades
di?iro para axudalos tam? podedes decilo e farase o esforzo que as
circunstancias demandan. Te? que decirvos que n? non temos porque adivi?r as
cousas e debedes falar con franqueza absoluta, como falades para ensuiciarnos
politicamente, pois n? non escatimamos sacrificios de ningunha ?dole e
queremos ser di?s da libertade en que vivimos. Pero v? non decides nada e as
verbas hai que arrinc?volas con tirabuz?. Agora mesmo coido que v? podedes
dirixirvos a n? por correio ordinario, decindo o que compra decir, pois como
non hai censura non ten responsabilidade quen escribe, se toma a precauci? de
firmar a carta con nome suposto. Outra cousa ser? que n? vos escrib?emos por
correio ordinario, confiando en que non hai censura, pois eso non-o devemos
face; pero v?, s? podedes escrebir, botando a carta lonxe do sitio en que
vivides, etc. Eso p?ese facer e debe facerse. Na carta de Santiago fal?ame
dunha aici? a realizar, e dec? de facer eiqu?colleitas de di?iro, cousa que
pode realizarse e que estamos dispostos a realizar. Conste que as colleitas
est? moi desacreditadas entre a xente meia -todos, todos, contribu?on a
desacreditalas, porque o di?iro colleitado non se adicaba ao fin verdadeiro-,
pero n? libr?onos de toda censura a este respeito porque nunca quix?os
adicarnos a humanitarias axudas e qu? nos d?di?iro a n? sabe que non se
invirte en cousa algunha que non sexa o obxecto invocado. Por eso temos
prestixio e ningui? coidar?que o enganamos se alg? dia nos diriximos a ?
ped?dolle unha axuda en di?iro... Fica, pois, dito que faremos o que v?
indiquedes a este respeito. Xa falamos desto e todo est?preparado para acometer
o traballo que sexa indispensable. E non importa que eu non estea eiqu? Falade,
pois, e seredes atendidos; pero non agardedes a que vos arrinquemos as verbas
como vimos facendo deica agora.
N? sairemos para Par? no barco Campana, que sair?de eiqu?o dia 23 ou 25
deste mes. Pareceravos que tardei moito en sair, e d?ovos que de non ser
ministro ser?me dificultoso arranxar as cousas antes. Por eso eu quer? que en
Par? quedara Santiago, pois non se pode sair para al?o dia que a un lle d?a
gana, coa dificultade dos transportes e at?o arranxo de papeis. Sairei de Bos
Aires, pero eiqu?queda Alonso R?s, Elpidio e Picallo, asistidos por unha
organizaci? de tipo irmandi? e un grupo de amigos e irm?s que valen o que
pesan. Debedes seguir escrebindo a Bos Aires, pois este ? hoxe por hoxe, o
?ico conducto proprio que temos, e deiqu?mandaranme as cartas por via aerea
-tres dias-. Debo advertirvos que as vosas cartas de Partido non son as que
debedes dirixir a Alonso R?s, que ?o Segredario do Consello, sen? os informes
que no eisilio necesitamos e que poden sair do Partido Galeguista ou de outro
Partido comprometido con n?. V? tendes a man? de mandar os xuicios feitos e
moi ben ordeados, pero n? agradecer?mos que ademais nos mand?ades os
elementos de xuicio para que vos comprenderamos mellor. Necesitamos saber moitas
cousas que nunca contades e que n? necesitamos saber para termos unha ideia do
que ah?ocurre e de como ah?pensa a xente. N? sabemos moitas cousas que contan
os que ve?n dah? e os xornais mais importantes contan sucesos ocurridos en
Galiza dos que v? endexam?s falades. Por exemplo: Queredes facernos o favor de
decir si hai ou non guerrilleiros nos montes, se a aici? destes guerrilleiros ?
importante ou non, se aituan como un ex?cito dirixido ou se cada un fai o que
quer, se as xentes consideran este meio de combate como ?il, se as xentes meias
est? conformes con que os guerrilleiros aumenten e se impo?n, etc.etc.? N?
necesitamos saber moitas cousas que non-os contades. As? pois, seguide
escrebindo a B? Aires e tende en conta de que xa non vos dirixides a xente do
Partido, pero s?a xente que est?ben probada no amor a Galiza. Tende en conta
que en Bos Aires eisiste unha organizaci? axeitada ? realidades sociais m?s
que ? politicas, pois somentes as?conquerimos a forza da que dispo?mos.
Xustamente neste d?imo aniversario do Plebiscito autonomista levamos a cabo
dous actos impo?ntes -un mitin e un banquete- organizados po-las entidades
provinciais, a Federaci? de Sociedades Galegas e a Irmandade, que non as mais
vivas. Esto compre coidalo e doidarse. As? pois non deixedes de seguir
escrebindo, pero sabendo que vos dirixides a quen se vai a enterar das vosas
cartas. Debo explicarvos que Alonso R?s dar?conta ?Comisi? Consultiva da
Irmandade Galega -a Irmandade pres?ea Prada- e a Comisi? de Facenda, formada
por xente moi responsabel e moi patriota. Non deixedes de escrebir eiqu?pol-a
mesma Anduri? ou outra que xa est?buscando, pois non conv? que esto se ve?
abaixo. P?ovolo porque sei que ?necesario, por non decir indispensabel.
Dende Franza estrabeceremos contaito seguro. Ir?tam? al?o vasco Lasarte, que
forma parte do goberno vasco como ministro do interior, i ??timo amigo meu.
Esto permitiranos estar en contaito. Dende logo debo decirvos que me convir?
que forades pensando en qu? debe sustituir a Santiago, que seg? carta s?
pensaba ir a Par? para axudarme. Necesito axuda, pero non axuda dun calquera.
Non sei se Pl?ser?o que denantes era, pois pasaron oito anos dende que o vin
por derradeira vez; pero eu non podo comprometerme a telo ao meu lado as?porque
s? V? estades ah? en contaito con problemas, como decides, e ningui? discute
as vosas decisi?s; pero n? estamos no eisilio, en contaito cos problemas
tam?, e temos dereito a tomar decisi?s e a que se respeten cando se trata de
cousas do esterior. Non discuto que Pl?sexa o home do Partido Galeguista en
Franza, pois non sei con qu? contamos al? pero eu co?zo a Pl?mellor que v?
porque durante dous anos estivo moi perto de min. Ogall?que sexa o home que
necesita o Partido Galeguista en Franza; pero eu determi?rei, dispois de
estudar o caso a concencia, se debo ou non telo ao meu lado. Entendido? As
cousas compre decilas con rudeza. Non abonda unha ou duas semanas de estad? en
Franza para decidir en cousa tan grave. Eu te? concencia do meu deber, como
galeguista, como galego. como republic? e como home decente, e non acatarei
mais do que debo acatar, as cousas do eisilio v?olas mellor os eisiliados.
Comprendo todo, todo; pero v? debedes estimar un pouco m?s o que levamos feito
en dez anos de desterro. A min non me parece ben que na vosa derradeira carta me
faledes das "consignas que me mandaredes". Eso das "consignas" est?
desacreditado dende hai moito tempo. Eu non me atrever? a darlle consignas a
ning? "home" nin coido que haxa un "home" que as reciba. Coido tam? que
eisaxerades outras cousas que nas vosas cartas deixades traslucir. Compre que
te?des idea cabal do que eu represento no Goberno da Rep?lica. Este Goberno
formouse a base de partidos e personalidades. Se eu fose unha personalidade non
representaria a ningui? e por eso te? que representar a un Partido, igoal que
os vascos e catal?s; pero os catal?s endexam?s dir?n que o seu ministro
representa ao Partido de Esquerra catalana, nin o vasco dir? que est?
representando ao Partido Nacionalista Vasco; ambos a dous d? que representan a
povos e non a partidos. Eu digo o mesmo que eles. Eu digo que represento a
Galiza, ao povo galego, e mentras mo deixen decir engrandezo a mi?
representaci? e val moito m?s o meu c?rego. Non empequenezades a mi?
representaci? nin me po?des por debaixo dos ministros vascos e catal?. Eu son
galeguista e todos saben o que son. S?eno os desterrados e os emigrados, pero
eu ga? mellor as s?s vontades decindo que son ministro galego e representante
de Galiza no goberno Xiral. As?todos se po?n do meu lado. Agora mesmo en
M?ico pux?onse dacordo todol-os Partidos galegos e todol-os grupos galegos de
Partidos nacionaes (esto logrouse por intervenci? de Prada, que est?al? e
mandaron un escrito ao Presidente Xiral no que din que se sinten representados
por min no seu goberno. Por certo que este escrito est?firmado pol-as siguentes
entidades: Uni? de Traballadores de Galiza, Comisi? Galega do Partido
Comunista Espa?l, Agrupaci? Socialista Unificada de Galiza, agrupaci? de
republicanos Galegos. Estes nomes servir? para darvos ideia do lio in?il que
arman os refuxiados en M?ico, con sucursales en Franza, e tam? vos servir?
para que respetedes a mi? decisi? inquebrantabel de non mesturarme en lios
in?iles. Pois ben; os ?icos galegos que non firmaron o documento dirixido a
Xiral foron os socialistas de Prieto e os sindicalistas.... que tan amigos nosos
se amostran. Pol-o visto, dixo Prego(Prego ?todo) que non pon a s? firma onde
vaia a firma de ningui? comunista. E as?andan. Eu levei a cousa por outro
lado. Eu funme direitamente ? entidades de emigrado e dirixinme a elas como
galeguista "de todol-os partidos". Comprendedes? Ah??onde debe eisistir o
Partido Galeguista, onde debe ter forza, prestixio e decisi? tan ambiciosa que
non haxa qu? nos ga?; pero no eisilio ?outra cousa. Deix?eme a min aituar
seg? vexa. Non tendes confianza en min? Que ningui? se opo? a que eu sexa un
representante do povo galego. Eso ?o que vos pido. E ainda que n?, os
galeguistas, pretendamos que o noso Partido representa ao Povo galego, non ser?
politico decilo e menos decir que eu estou representando consignas de partido.
Xa dabondo vos trabuc?hedes ao non darlle importancia ao Consello de Galiza ate
o estremo de non reco?celo, xuzgando as cousas con un criterio l?ico, mais
propio da xente do Mediterraneo que do Atl?tico, e sen saberdes o que por equ?
pasaba. Non, non insistades en creer mais no que din outros que no que n? vos
decimos. O Consello de Galiza foi necesario ou era necesario, porque se os
vascos e catal?s te?n un dereito adquerido, n? temos un dereito ga?do, e se
eles te?n os seus Gobernos propios debemos ter algo que nos permita
equipararnos a eles, falar con eles de igoal, pois si esto non se pode facer no
terreo legal, podese facer da xusticia. Eu ideei o do Consello para poder falar
e tratar cos vascos e catal?s para que, co seu reco?cimento, aument?amos a
nosa personalidade. V? non tom?hedes en serio o Consello de Galiza, como non
acabades de tomar en serio o Goberno de Xiral pero par?evos ben que haxa un
ministro galeguista. Eu d?ovos que non me sinto orgulloso de selo, porque as?
son, simplemente igoal a Irujo e igoal a Santal? pero, qu? ?o galego que debe
ser igoal a Aguirre e a Irla? Vos quit?ades importancia ao Consello e
empurr?adesme ao desbaraxuste irracional dos partidos do exilio. Non meus
queridos irm?s, Reflexionade que no esterior estamos n?, sempre alertas e ben
co?cedores de todo canto sucede. Non tratedes de guiarme por terreo que v? non
co?cedes e que eu co?zo moito mellor que v?. No que toca ao interior, ben
sabedes que si algunha vez insinuei algunha opini? ou consello, fiquei caladi?
con calisquera raz? invocada por v?. Pero en cousas do esterior eu obrarei en
concencia dacordo coas organizaci?s que no esterior viven.
Estou escrebindo a unha velocidade que non me permite saber ben o que vos digo.
Ando tolo preparando o viaxe. Estou escrebindo ? sete da ma?n porque terei que
sair da casa ? nove, e a Anduri? avisoume que ven a recoller a carta ? dez da
ma?n. Escrebirei dende Par? con modo, pensando ben as cousas que diga. Pensade
qu? debe ir a Par?, sustituindo a Santiago, pero pensade que necesito un home
de traballo, ?il de entendimento, sempre capaz de gardar un segredo. Non
deixedes de comunicarvos con Alonso R?s. A Anduri? se encargar?de entregar a
carta vosa e recoller a que deiqu?se vos mande. Confiade en min, pois se me
trabuco nunca ser?por mala f?ou porque amolecera o meu galeguismo e menos
a?da o recordo com? de v? todos, al?me vou a Franza e tende a seguridade de
que aituarei con sentido com? e con co?cimento das xentes que ser?
compa?iras. Recibide unha forte aperta e xa falaremos con mais vagar. Non perdo
as espranzas que dispois do mes de Outono poidamos entrar en Hespa? porque as
cousas internacionais non van tan mal como parez.
Mil apertas.
Alfonso Rodriguez Castelao
(*): Queremos agradecer a Federico Avila Soto (dende Helmond, Holanda) por nos achegar este material.