Oficios artesanais: o li?
Os oficios t?tiles artesanais en Galicia tiveron unha enorme importancia socioecon?ica no pasado, e toda a xeograf? da Comunidade Aut?oma est? pragada de referencias ?li? (os top?imos: Li?res, Li?iro, Li?ri?, etc. existen en numerosos lugares das catro provincias).
Actualmente sobreviven alg?s obradoiros onde se producen tecidos tradicionais
con f? de li? e la, mantas, colchas, farrapeiras (mantas ou alfombras
feitas de trapos), teas, toallas, chales, alfombras (entre elas as de pluma,
practicamente desaparecidas), etc.
Nalg?s lugares (Baio-A Coru?, Manzaneda-Ourense, Lourenz?Lugo, etc.)
xurdiron iniciativas recentes para intentar recupera-lo cultivo do li? e a
s? transformaci?, mobiliz?dose pobos enteiros nesta iniciativa.
A S? HISTORIA
A industria do li? en Galicia ven dende moito tempo, a?da que os datos
documentados e atopados do seu cultivo son da Idade Media. En Galicia non
existiu unha industria de la de relevancia, sen embargo, a artesan? do li?
tivo un desenvolvemento moi notable, sobre todo nas zonas do litoral e
nalg?s vales do interior.
A ?oca de maior apoxeo desta industria artesanal comprende dende mediados do
s?ulo XVIII ata os primeiros anos do seguinte s?ulo, per?do no que,
ademais do li? que se sementaba no pa?, tec?se li? de f?a, que era
procedente dos pa?es do Mar B?tico e entraba a trav? dos portos de
Ribadeo, Carril e Vigo. Unha vez confeccionado o lenzo, export?ase cara a
terras de Castela ou Am?ica.
Coa chegada do li? for?eo prod?ese un descenso nas colleitas de li?
aut?tono, que co paso do tempo foi perdendo calidade pola falta da
renovaci? da semente. Sen embargo, como di este refr?: "O li? de
Holanda, pesa e non anda" ( ?dicir , non rend? moito ?tecelo ). O
li? de Galicia estaba mellor valorado.
A partir do segundo tercio do s?ulo XIX este tipo de artesan? comeza a
entrar en crise coma consecuencia do elevado aumento dos impostos
arancelarios sobre o li? importado e a competencia dunha puxante industria
t?til inglesa e catalana. A pesar de que esta actividade continua en
Galicia ata mediados do s?ulo XX, a s? funci? ficou reducida ?
autoconsumo familiar en ?ocas de escaseza econ?ica como aconteceu despois
da I Guerra Mundial ou nos anos da posguerra.
Nestes ?timos anos algunhas asociaci?s estanse a interesar en recupera-la artesan? do li?, que noutros tempos estaba moi estendida na maior parte do territorio galego. Na bisbarra da Costa da Morte, sobre todo en Berganti?s e Soneira, ten un grande desenvolvemento.
A Asociaci? Amigos do Li?, do Concello de Zas, leva varios anos realizando unha importante labor neste campo, levando a cabo varias actividades para dar a co?cer o que foi esta importante artesan?: a trav? da participaci? en exposici?s, a apertura do Museo do Li?, as?coma a celebraci? cada ano, durante o inverno, dunha comida tradicional, do mesmo xeito que se fac? nas antigas fiadas, a base de migas, bacallao e patacas de arroz.
O LI?
Denom?ase as?a varias especies de plantas do x?ero
"linum";, das que a m?s
co?cida ?o li? cultivado, planta anual
que pode chegar ata un metro de altura, coa flor de cor azul vivo. Esta
planta ten a propiedade de ser utilizada na industria t?til, ademais a de
extraer do seu froito aceite de li?za e ter propiedades curativas.
As labores do li? comezan coa sementeira a finais de abril, pois xa o di o
refr?: "O 25 de abril, nin non nado, nin non saco".
Artesan? do
li?
A
preparaci? da terra consiste en arala e gradala. Sem?tase a li?za
?voleo, despois de preparada a terra, gr?ase sete veces coas vacas,
pas?elle un anci? por encima para que a
terra fique ben aplanada. Mentres medra, non se fan m?s traballos que
quita-las malas herbas polo mes de xullo.
Cando se pon amarelo, xa est?preparado para ser arrincado. O li? arr?case
coas mans, apa?ndoo en
ma?zos. No mesmo lugar, extra?elle a
semente, para o cal, ?utilizado un banco chamado
"ripo";. Despois disto, ?ase en mollas con
rellos de xesta e l?ase ?r?. D?s ou tres persoas m?ense na auga e
colocan o li? no fondo do r?, operaci? que se denomina
enlagar o li?, po?ndolle por riba unhas pedras para que non flote e
non o arrastre a corrente.
? oito d?s de submersi? b?ase a secar, e para iso, ?estendido no chan. Unha vez seco, transp?tase para casa e nun d? de bo tempo, tr?lase coas vacas, que pasan por riba do li?. Xa trillado fanse as estrigas.
O li? t?case co tasc? (tam? chamado espadela ou mazote) que ?un banco que ten no centro unha t?oa vertical afiada por un dos seus lados. Esta tarefa consiste en sacarlle as arestas ou casca e deixarlle a fibra.
Durante as noites de inverno ?anci?do, ?dicir, p?anse as estrigas por unha especie de peite con dentes de ferro denominado rastro.
Para fiar util?anse dous instrumentos: a roca e o fuso. Ap?ase un ma?zo de fibra de li?, desenv?vese e col?ase o redor da cabeza da roca; ent?, ?ase para que non se desfaga. M?ese a vara da pena pola fita do mandil, na parte esquerda. Con esta mesma man ap?anse as fibras e coa man dereita ret?cense ata quitar un f? longo. Ent? sux?tase ?fuso e o f? env?vese nel. Cando o fuso est?cheo de f? qu?ase pola parte estreita, sen o desfacer , e f?mase o que se chama "mazaroca";.
Para fiar xunt?anse nas noites de inverno varias mulleres nunha casa, dando
lugar a unha
fiada, onde acud?n outras persoas a cantar ou a contar contos. Os
fiadeiros, despois da xornada de traballo, convert?nse nun lugar
de diversi? para a xente nova; neles fac?se baile de pandeireta e cantos.
Esta canci? popular fai alusi? ?murmurio que se fac? nos fiadeiros.
Quen queira saber as cousas,
vaia ?forxa do ferreiro,
dea a volta polo forno
e ve? polo fiadeiro.
Despois que o li? est?fiado hai que desatalo co
sarillo. Con varias mazarocas ensarilladas f?mase unha
madeixa ou tam? chamada
"mea" e que ?atada cun cordel para que non
se desfaga.
Para que o li? te? cor branca, p?ense a coce-las
meas nun pote durante todo un d?. Antes de mete-las meas no pote
hai que preparar unha ba?ira con auga, cinza de pi?iro ou toxo, ben
peneirada e xab?. Ent?, ench?pase unha a unha e cada mea e posta dentro
do pote. Despois de cocidas, l?anse no r?, peit?doas ben para que lles
saia a cinza e p?ense no campo ?luz do sol para que se branqueen.
Cando o li? est?branco fanse os nobelos na
debandoira. Os nobelos, xa fiados, son levados ?tecedeira para que
teza o lenzo, que despois ser?utilizado para facer roupa de cama ou de
vestir.
M?ica Beatriz Su?ez Groba
Bibliograf? consultada: "galicia 2000: Cultura popular", Xunta de Galicia.