Oficios artesanais: os canteiros

Unha das profesi?s m?s estendidas por Galicia ?a dos canteiros, "labradores da pedra da arte popular" e das m?s espl?didas e fermosas obras da arquitectura galega. Que o canteiro exista en todo o ?bito galego d?ese ?abundancia de granito, fundamento da paisaxe galaica. Eles ennobreceron este oficio coa exuberante contribuci? art?tica que a s? habilidade deixou na arquitectura ?que impregnaron de grandiosa magnificencia.

Os canteiros, un colectivo de ancestral prestixio social, profesional e econ?ico tal e como demostran os privilexios reais de exenci? fiscal e protecci? da facenda outorgados durante os s?ulos XII ?XIV ? mestres e oficiais da catedral compostel? a pensi? vitalicia concedida por Fernando II ?Mestre Mateo ou as abondosas doaz?s e fundaci?s dedicadas a estes artes?s nos s?ulos XIV e XV , dexenerou a mediados do XX nunha situaci? de escasa autovaloraci? laboral (alg?s canteiros avergonz?anse de selo) e de peor retribuci? salarial (nos anos 60 e 70 cobraban menos ca un albanel, o que fac? inviable a dedicaci? exclusiva). 

A s? propia linguaxe: "Verba dos arxinas"

A estructura gremial desta profesi? foi moi pechada no medievo, onde xorden fen?enos caracterizados polo hermetismo, como a masoner? ou a s? propia linguaxe chamada dos "arxinas" .A orixe da lingua ou "verba dos arxinas", tam? chamado "lat? dos canteiros" pola imposibilidade de entende-los seus di?ogos cando empregaban esta xerga, foi explicada de distintas maneiras e por outros tantos estudiosos. 

Mentres que algunhas teor?s consideran que xurdiu do legado dos canteiros de Cuntis e da Mah?, outras, coma a de Filgueira Valverde, expl?ano coma o resultado, no s?ulo XVI, da chegada a Galicia de multitude de mestres e oficiais for?eos, sobre todo c?tabros e bisca?os, e esa mestura laboral cos galegos provocou a xerga. 

A s? funcionalidade ?a comunicaci? exclusiva dos suxeitos do gremio de canteiros en calquera tema laboral e vital, e en realidade, tr?ase m?s ben dun numeroso (os estudios chegaron a recompilar ata "5.000 termos de vocabulario") compendio de substantivos e varios verbos que permiten a s? articulaci?. Os canteiros de hoxe en d? case non usan esta linguaxe e s?os m?s vellos a lembran. 

O m?ico e folclorista pontevedr?, V?tor Lu? Quib?, realizou a recompilaci? cuantitativamente m?s numerosa de termos desta linguaxe, ademais de varios textos coma oraci?s e un importante cancioneiro no que destacan os "cantos de erguer", utilizados durante as tarefas profesionais para axudar a ergue-las moles gran?icas.

Co seu traballo os artes?s canteiros, est? expresando o esp?ito do noso pobo que necesitaba e necesita dos dese?s que el crea a trav? dun di?ogo reflexivo coa forma, a funci? e a pedra que est?transformando.

A Canter? Actual

Os descendentes destes traballadores herdaron por imitaci? a labra da pedra ou sen? asum?n pola s? conta unha formaci? autodidacta. A canter? actual conta con profesionais formados en t?nicas de volume procedentes das Escolas de Artes Aplicadas e Oficios Art?ticos, alg?s por transmisi? familiar e unha boa parte dos m?s xoves pola Escola de Canteiros de Poio (Pontevedra) que contribu? a evita-la extinci? do m?s tradicional dos oficios galegos

A mediados dos 90 apr?iase cada vez m?s unha preferencia polas edificaci?s en pedra. Nas ?timas tendencias arquitect?icas, en Galicia prevalece o estilo tradicional, incitado por sectores como o turismo, que se ruraliza e demanda a reconstrucci? de antigos pazos e casas de aldea nos seus materiais orixinais (pizarra, granito, madeira). O gusto polo tradicional incide tam? nos encargos p?licos e privados que reciben os canteiros. A parte do necesario labor de restauraci? que se est?levando a cabo con gran parte do patrimonio monumental, os artes?s contin?n na li? m?s popular da canter? galega: cruceiros, h?reos, lareiras ou diversas tallas de inspiraci? relixiosa que recordan o forte vencello entre o gremio e as obras de devoci? cat?ica. 

A materia prima por excelencia segue sendo o granito nas s?s distintas variedades: silvestre -que ?o m?s axeitado para tallas escult?icas pequenas pola irregularidade das s?s dimensi?s-, rosa Porri? -a soada e representativa pedra pontevedresa que se emprega fundamentalmente en construcci?-, ou o negro Campo Lameiro, que polas s?s calidades crom?icas de seriedade e elegancia ?moi solicitado para monumentos e pezas funerarias. 

A?da que o cruceiro ti? en ?ocas pasadas un simbolismo marcadamente benefactor que indicaba o cami? ou sinalaba un punto de importancia popular baixo o ?ono m?s representativo da fe (a cruz), calquera canteiro que desempe? o seu oficio na actualidade sabe que este elemento constit? un dos encargos m?s reiterados, para colocar como decoraci? en xard?s e casas particulares, o cruceiro soe acompa?r o h?reo, outro dos protagonistas da vida agraria galega. Neste, coa beiz? de Deus e os homes convertida en fetiches de fertilidade- a cruz e o falo a ambos os dous lados da construcci?-, o millo gard?ase a salvo da chuvia e os ratos. Hoxe, perdida a s? funcionalidade, o h?reo de canter? ?unha valiosa peza art?tica, as veces tan impresionante como o de Carnota (A Coru?). As lareiras lembran no seu nome ? deuses primitivos do fogar (lares) e a s? presencia non pode faltar nunha casa galega, a pesar de que agora normalmente se substit? por unha cheminea ou que, nos tempos do microondas, para coci?r se prescinda do pote. Outras pezas como os "petos de ?imas" ou os reloxos de sol, representan un aspecto da canter? galega que pertence a ?ocas pasadas e que na actualidade non goza das preferencias dos clientes. 

A estructura da organizaci? profesional dos actuais canteiros en Galicia est? caracterizada pola existencia de obradoiros individuais e no mapa da Comunidade Aut?oma, a provincia con m?s n?ero de artes?s da pedra ? de sempre, Pontevedra, seguida de Lugo. A Coru? e Ourense dispo?n dunha n?ina menor.

M?ica Beatriz Su?ez Groba

Bibliograf? consultada: "galicia 2000: Cultura popular", Xunta de Galicia.